Ietsje verderop ligt het grensdorp Twist. De naam is van Nederlandse oorsprong en duidt op een langjarig conflict over de ligging van de Nederlands-Duitse grens. Het was betwist gebied, of volgens het plaatselijke dialect Twistrich (tweestrijd).
Een bijzondere grenspaal, die zelfs een provinciaal monument is, herinnert aan het grensconflict. Het gaat om grenspaal 160-I. Vermoedelijk is deze grenspaal omstreeks 1900 geplaatst als ‘tussenpaal’ tussen palen 160 en 161.
Grenspaal 160-I staat afgelegen op een smalle met braamstruiken en berken overwoekerde veendam, ongeveer een kilometer ten noorden van de grensovergang Nieuw-Schoonebeek-Rühlertwist. De grenspaal vertegenwoordigt (het slechten van) aanhoudende grensconflicten met betrekking tot de veengronden in Zuidoost-Drenthe.
Op de website Opdegrens.eu is de volgende informatie te lezen:
‘De grenstwisten tussen de bewoners van Groningen en Drenthe enerzijds, en van het Münsterse gebied anderzijds, laaiden steeds weer op. Het Bourtanger moeras werd aan beide zijden langzamerhand zodanig bewerkt, dat er regelmatig een betere afwatering ontstond. Hierdoor werd dit gebied steeds meer toegankelijk met als resultaat, dat de bewoners dieper in dit gebied konden komen en meer conflicten met elkaar kregen.
Het werd noodzakelijk om orde op zaken te stellen. Zo werd in november 1764 tussen de “Republick der Vereenigde Nederlanden” en het “Bisdom van Münster” een grensverdrag vastgesteld, waarbij afgesproken werd, dat er 13 grensstenen zouden worden geplaatst. De eerste steen zou komen te staan in de nabijheid van het (nu) Duitse dorp Twist.
Bij de plaatsing van de stenen was men het er echter niet over eens, waar de stenen met de nummers 1, 2 en 11 precies moesten worden geplaatst. Door deze moeilijkheden ging het plaatsen van de stenen niet door. Het duurde nog 20 jaren alvorens men het er over eens was, waar deze stenen moesten worden geplaatst. In oktober 1784 werd een definitieve overeenkomst getekend door beide landen. In dit verdrag werd wederom bepaald, dat er in het Bourtanger moeras 13 grensstenen zouden worden geplaatst.’
Rond 1900 zijn uiteindelijk grenspalen in het moeras geplaatst. Dat was een behoorlijke taak, want alles zakte weg. Om deze reden zijn eerst houten palen diep tot op de zandlaag geslagen. Daarbovenop de zandstenen palen, ook nog eens ingemetseld in bakstenen. Toch zijn de meeste van deze palen in de loop van de vorige eeuw vergaan. Alleen nummer 160-I was nog in ‘redelijke staat’ en is nu net helemaal gerestaureerd. In een prachtige mini-documentaire (te zien op YouTube) vertelt Herman Posthumus, die ook een boekje heeft geschreven over de Drentse grenspalen, over de geschiedenis van de moerasgrenspalen in het Bargerveen.
De gerestaureerde grenspaal 160-I is van Bentheimer zandsteen met aan de ene kant de inscriptie N van Nederland met het nummer ‘160-I’ en aan de andere (Duitse) kant een P van, destijds Koninkrijk, Pruisen. Het eigenlijke fundament van de grenspaal is een vloer van eikenhouten liggers, waarop de 160cm hoge Bentheimer paal geplaatst is.
De grenspaal was de laatste jaren flink beschadigd en het gemetselde fundament miste aan de bovenzijde een aantal bakstenen. Verder stak de draagconstructie, door het inklinken van het veen, boven het maaiveld uit. Ook andere ‘subgrenspalen’ bij nummer 160 zijn inmiddels gerestaureerd en teruggeplaatst.
De grens loopt vanaf Schwartenberg 18,5 kilometer kaarsrecht naar beneden tot bij deze bewuste grensovergang Nieuw-Schoonebeek-Rühlertwist. Hier vind je weer een paar knikken in de grenslijn. En dus ook grenspalen. Waaronder nummer 156, een mooie oude paal die eveneens van Bentheimer zandsteen is. Hierop staan aan de ene kant de letters ‘EPM’ en aan de andere kant ‘RBF’. EPM betekent Episcopatis Monasteriensis, wat staat voor Bisdom Münster. RBF is ook al onmogelijk om thuis te brengen, als je ’t niet weet: Republica Baelgicae Foederati, dat gek genoeg gewoon Republiek der Verenigde Nederlanden betekent.
Grenspaal 156 is trouwens een ‘drielandenpunt’: hier loopt ook de grens tussen de graafschappen Münster en Bentheim. De grenspaal is na jaren van verval opgeknapt door de Historische Vereniging Nei-Schoonebeek. Het Dagblad van het Noorden schrijft op 13 augustus 2020: ‘In de laatste jaren werd de grenssteen steeds minder zichtbaar. (…) Door het maaien was de steen beschadigd, terwijl de letters slecht leesbaar waren. Met behulp van een tractor is de steen gelicht, gedraaid en vervolgens weer op zijn plek neergezet. Ook is de tekst op de steen nu weer goed leesbaar.’
Op internet staat een mooi verhaal over een ervaring met de douane bij deze grensovergang Nieuw-Schoonebeek-Rühlertwist. Erg leuk om te lezen!
Gebruikte informatie
* Provincie restaureert Grenspaal 160-I, RTV Drenthe, 18/8/19
* Grenspaal 160-I, provinciaal monument Drenthe
* Twist (D), Opdegrens.eu, over de grenspalen bij deze grensovergang
* Een erg leuk verhaal over een ervaring bij de vroegere grensovergang (Henk Beukers, 2010)
* Grenspaal uit 1784 bij Nieuw-Schoonebeek hersteld: deze steen markeerde vroeger een drielandenpunt (DvhN, 13 aug. 2020)
* Restauratie grenspaal 160-I Bargerveen, De Erfgoedstem, 9 december 2020
* Minidocumentaire Nico Westerhof, 2020, restauratie en herplaatsing monumentale grenspaal 160-I, Bargerveen, december 2020, YouTube
* Grenspalen klaar voor terugplaatsing in het Bargerveen, Website Bargerveen-Schoonebeek, 6 november 2020