[29 juni 2020] Vanaf het zuidelijkste puntje van Groningen loopt, zo’n 50 meter aan de Duitse kant van de grens, de Schwartenberger Strasse naar het zuiden. Deze weg loopt strak parallel langs de grens. De feitelijke grens is een dichtbij gelegen houtwal die je voortdurend westelijk van je ziet.
Met flink wind tegen (windkracht 5) rijd ik hier naar het zuiden.
Drie kilometer verderop zie ik op het schermpje van m’n telefoon (Strava) iets vreemds. De kaarsrechte grens maakt een klein knikje. Een hoekje dat enkel bestaat om één huis tòch tot Duitsland te laten toebehoren. Zelf ken ik de geschiedenis van deze anomalie niet. Wat ik echter wel een frapperende constatering vind, is het volstrekt Duitse karakter van het huis dat op dit aan Nederland onttrokken blokje van een paar honderd vierkante meter grond staat. Donkerrood baksteen, kleine raampjes en een typisch Duits dak. Nederland wilde dat huis niet hebben, denk ik met een glimlach.
Een kilometer verder, bij de grens tegenover Emmer-Compascuum, kom ik bij een ‘grenswaardige’ plek: Schwartenberg. Er ligt hier een klein buurtje bij een oude heuvel, de Schwartenberg. De oude grenspaal staat op het erf van een boer.
Dit is de boer die door Tommy Wieringa werd geïnterviewd tijdens een aflevering van de TV-serie ‘De Grens’. Na deze boer te hebben gesproken, liep Wieringa een bosje in om uit te komen bij een stel dronken mannen, bier drinkend bij een illegaal radiozendertje in een keet op de Schwartenberg. Pseudo-antropologisch extrapoleerde Wieringa voor de camera over de Drenten, hun historie en cultuur, hij maakte het grotesk en obscuur. Jenever en achterdocht, de relatie met de armoede van vroeger. Harde, oude zielen. En meer van die dingen.
Ik zie de keet staan, hij staat open. Er is een soort barretje en ik zie allemaal plastic glazen. Het lijkt erop, dat-ie ook nu, 7 jaar later, nog met ’t zelfde doel wordt gebruikt.
[Van Gerard Steenhuis, juli 2012, website ‘Achter de breede sloot’]
‘Het verhaal gaat dat twee reuzen bezig zijn een volgeladen kar met zand en grint voort te sjouwen. De één duwt en de andere trekt. Opeens moet de eerste niezen. Een schok treft de kar, die met veel gekraak tot stilstand komt. Eén van de beide wielen begeeft het, breekt af en met een oorverdovend lawaai dondert de kar neer. De beide reuzen krijgen om dit voorval slaande ruzie en gaan elk een kant op. Ze laten de kar met grint en zand achter. De kar vergaat en wat overblijft is de grote hoop zand en grint. Zo ontstaat hier de Uppenbargh, ‘op de berg’, later Schwartenberg genoemd. Dit zegt de oude legende en wordt beschreven door F.A. (Anton) Dijck (1933-1996) in 1978 in de Nieuwe Drentsche Volksalmanak.’
Het omliggende gebied, dat onderdeel uitmaakte van het Bourtangermoeras, was lange tijd moeilijk begaanbaar maar niet geheel onbegaanbaar. Op bepaalde plekken kwam de ondergrond namelijk boven de veenoppervlakte uit. De bodem bestaat op deze plekken uit zand en leem en was begroeid met gras, struiken en ook bomen. Deze ondergrond vindt men in de buurt van Twist en Schoonebeek en langs het veenriviertje de Runde. Zo ook iets ten zuiden van Roswinkel, daar waar de Runde een bocht naar het oosten maakt en het gebied de naam Lindloh draagt. Dit Lindloh bestaat uit twee hoogten. De meest oostelijke hoogte heet de Kiesbarg en ongeveer een kilometer ten oosten van de Runde ligt de andere hoogte, de Schwartenberg.
Gebruikte informatie
* Grenspaal 165 op Schwartenberg; verhaal op website Langs de Breede Sloot
* Serie ‘De Grens’, VPRO (tv), 2013