[Een verhaal aan de hand van een artikel in De Limburger op 30 maart 2020 over de bewaakte grenscontrole bij de grensovergang tussen Wolder (Maastricht) en het Belgische Vroenhoven]
De coronamaatregelen in België waren in maart 2020, tijdens de eerste golf, streng: blijf thuis en ga alleen naar buiten voor essentiële zaken zoals boodschappen doen. In je eentje of met je huisgenoten een wandelingetje maken, dat mocht nog wel. De toepassing van de regels riep geregeld vragen en ergernis aan beide zijden van de Belgisch-Nederlandse grens, die inmiddels dicht was, op. Ingesleten routines bleken niet meer mogelijk. Na je werk in Nederland bijvoorbeeld even boodschappen doen voordat je naar huis in België rijdt, was niet meer toegestaan.
Helemaal lastig werd het in situaties waarbij de inrichting van het leven het passeren van de grens noodzakelijk maakte. Zoals het geval van kinderen die een vader in Nederland en een moeder in België hebben wonen. Met minderjarigen met co-ouderschap was het nog te regelen, maar met meerderjarige kinderen niet.
De toezichthoudende beambten hadden het er ook maar moeilijk mee. Het was passen en meten en het bleef lastig om op de juiste wijze de regels toe te passen: naar de letter of naar de geest.
Het wordt nog lastiger als de beambten en de grensoverschrijder bekend zijn met elkaar. Waar de grens precies te leggen? De mate van meegaandheid van de beambten was vaak een persoonlijke zaak, een kwestie van temperament. De ene agent was harder en meer gehecht aan de officiële regel dan de andere.
De Limburger repte over een situatie van een jongen, die bij zijn moeder in Maastricht woonde. Hij trof een nogal strikte grensbewaker aan de grensovergang bij Vroenhoven. Vader bezoeken, co-ouderschap? De bewaker constateerde dat de jongen een auto reed, dus veronderstelde meerderjarigheid. Nee, dan gold de regel voor deze jongen niet: hij mocht niet naar z’n vader.
In België gold eind maart 2020 een lockdown. In Nederland noemde men het een ‘intelligente lockdown’. Deze laatste liet een stuk meer bewegingsruimte toe dan de Belgische. In België waren alleen essentiële verplaatsingen toegestaan. In vijf gevallen was het toegestaan om de grenzen te overschrijden: (1) Woon-werkverkeer, (2) voortzetting medische zorg, (3) het verlenen van bijstand of zorg, (4) co-ouderschap voor minderjarige kinderen en (5) zorg voor dieren.
De meerderjarige jongen begreep de maatregelen in deze crisistijd wel. Maar… zolang hij een sluiproute vinden kon, gebruikte hij die. En die waren natuurlijk wel te vinden. Er was immers geen ‘dodendraad’ aangelegd zoals dat tijdens de Eerste Wereldoorlog hier het geval was: een elektriciteitsdraad op 2000 volt. Dat was toen een aardig probaat middel om de Belgen er van te weerhouden naar Nederland te vluchten.
Aanvankelijk wandelde de jongen over de gesloten toegangsweg langs de betonblokken de Maastrichtse grens over. Dat lukte eind maart niet meer. Maar er eroverheen klimmen, dat ging nog wel. Hij kon het zelf nog goed rechtvaardigen, hij deed immers de boodschappen voor z’n vader die daar heel blij mee was. Omdat steeds meer mensen om de grensovergang heen liepen of fietsten werden geleidelijk meer dranghekken met prikkeldraad geplaatst.
Onder de grensarbeiders was er in maart 2020 veel frustratie over de mobiliteitsbeperkingen bij de Belgisch-Nederlandse grens bij Maastricht. De Vlaamse politie meldde eind maart dat er in de week daarvoor 3431 voertuigen waren gecontroleerd. 149 bestuurders waren in die week teruggestuurd naar Nederland, 215 naar België. Bovendien waren zeven boetes van 250 euro uitgeschreven.
Een inwoner van de Vlaamse gemeente Voeren kreeg een boete nadat boodschappen in de auto werden ontdekt. Stel je voor: je hebt gewerkt in Nederland en je gaat terug naar België. Dat is in orde: als je maar kunt aantonen dat je in het buitenland werkt. Maar je mag geen boodschappen hebben gedaan.
De politie had deze regels nog eens extra op Facebook geplaatst en had het ook op de regionale televisie nog eens uitgelegd: werken in het andere land is wèl een ‘essentiële reis’ waard, boodschappen doen niet. Deze twee activiteiten even efficiënt samenvoegen, dat mag niet.
De specifieke handhavingsactiviteiten die hierbij kwamen kijken, riepen weerstand op. Waarbij natuurlijk gold, dat veel mensen werden gecontroleerd, die helemaal géén ‘illegale boodschappen’ deden.
De situatie werd al gauw nog een fractie complexer en moeilijker uitlegbaar. Zoals bij de mantelzorger, die wel de grensovergang over mocht, boodschappen deed voor de mantelzorg en moest oppassen dat hij of zijn niét ook nog per ongeluk iets voor zichzelf kocht. Deed je dat wel, dan was je in overtreding. En dat terwijl dit flink in tegenstrijd was met een andere stimulans: zo weinig mogelijk verplaatsing. Want zo moest je alsnog tweemaal boodschappen doen, met nieuw besmettingsgevaar.
Ergernis was er bovendien omdat men met de auto sowieso niet meer langs de kleine grensovergangen kon: daar waren betonblokken geplaatst. Sommigen probeerden het nog om langs de dranghekken te komen, maar dat leverde menigmaal een hele dikke boete op. Veelal was het dus noodzakelijk een flink aantal kilometers om te rijden.
Logisch handelen, handelen met gezond verstand, het stond vaak op gespannen voet met het handelen volgens de regels. Het riekte erg naar andere tijden: een samenleving die helemaal niet lijkt op ons ‘vrije Europa’.
De regels in België verschilden tijdens de eerste coronagolf flink met de regels in Nederland: toen was in Nederland aanmerkelijk meer bewegingsruimte.
Toch was het vooral onwennigheid met de nieuwe realiteit, die het meeste opgeld deed. Niet dat later alles als logischer en voorstelbaarder werd gezien, maar het gevoel van onbegrip werd geleidelijk minder. Het breder gedeelde motief van beperking van besmettingsgevaar werd geleidelijk steeds meer leidend en daarbij het inzicht dat het gewoon erg moeilijk is om regels simpel en sluitend te maken.
In de loop van 2020 werd de situatie, hoewel er daarna geen sprake meer is geweest van harde blokkades, meermaals omgedraaid. Zo waren tijdens de tweede golf in december 2020 de regels in Nederland aanmerkelijk scherper dan in België.
In ieder geval was het voor het eerst sinds vele jaren dat de grens tussen Nederland en België weer oude ‘grenskaraktertrekken’ vertoonde.
Gebruikte informatie
* De Belgische grens over? In deze vijf gevallen mag dat nog, De Limburger, 30 maart 2020