[19 augustus 2020] Ik vervolg op de Twistveenweg, die een klein stukje verderop ook weer naar de grens gaat. Inmiddels is me duidelijk, dat alle keren dat ik het woord ‘twist’ tegenkom, het gaat over voorheen betwist gebied, dus over expliciete grensproblematiek.
Waar de weg de grens bereikt, staat een mooie oude grenspaal die de naam Werthepaal heeft.
Op het bordje naast De Werthepaal staat: ‘Het bijzondere van deze paal is dat het de scheiding aangaf van vier marken, namelijk de marke Buurse, de Usseler marke, de Eschmarke en de marke Alstätte. Het is een oud recht om eigen terrein af te bakenen: lus marca est, het recht tot markering. Hiervan is ook het woord ‘marke’ afgeleid.’ Deze paal staat hier al sinds 1743. En het twisten ging, volgens dit bord, over het recht om turf te mogen winnen.
Ook in het noordoosten van Overijssel kom je een Twistveen tegen. Bij het dorp Westerhaar is daar wel drie eeuwen lang getwist om grondeigendom. Daar gaat ’t om betwiste grond tussen Nederlandse gemeenten (eveneens marken). Nog in 1937 zijn hier grenscorrecties vastgesteld door de Tweede Kamer, als conclusie op het opnieuw onderzoeken van grensbepalingen uit 1816.
Hoe en wanneer marken ontstaan zijn, is niet geheel duidelijk. De meest gangbare mening is dat de buurschappen, groepen van naburige boeren, ergens tussen 1300 en 1500 noodzaak zagen om onderlinge afspraken te maken over het gebruik van hout, veen, veld (heidegebieden) en weidegronden. Deze gebieden werden gemeenschappelijk gebruikt en door de toegenomen bevolking waren afspraken nodig. De afspraken golden onderling, maar ook de afbakening van de gronden ten opzichte van andere buurschappen werd belangrijk. Zoals de naam al zegt werden deze grenzen gemarkeerd. Het vastleggen van de grens gebeurde door het plaatsen van veldkeien, palen en bomen. Het is dus mogelijk dat een veldkei, die na het jaar 1800 gebruikt werd als markesteen, die functie al honderden jaren uitgeoefend had.
De oudste bronnen over de markegrenzen zijn de markeboeken en de processen die gevoerd werden over grensgeschillen: het is niet voor niets dat in het noorden en het zuiden van Twente een Twistveen en een Twistveld te vinden zijn. In verschillende markeboeken worden laakgangen beschreven: een nauwgezet verslag van een grensinspectie. Ook vindt men vermeldingen van herplaatsing van markeringen, bijvoorbeeld omdat de bestaande markering “verrottet offi verdurven” was. (Van www.markegrenzen.nl)
In Drenthe kwam reeds het Duitse grensdorp Twist aan de orde, waarvan de naam teruggaat op twisten over waar de grens nu écht moest liggen. De beslissingen over de grens aldaar waren een nationale kwestie. Boeren in deze streek waren speelbal in een groter spel: de grenzen van het land gerelateerd aan nationale veiligheid en het belang van een vaststaande grens door het Bourtanger moeras.
Gebruikte informatie
* Ruzie om het Twistveen beslecht, Canon van Nederland
* Markestenen en Markegrenzen in Twente
* De Twistveenweg, Opdegrens.eu
* Twistveen (1), Opdegrens.eu