DE GRENS LANGS DUITSLAND EN BELGIË VERTELT VELE VERHALEN. VERHALEN DIE NIET ALTIJD BETREKKING HEBBEN OP EEN SPECIFIEKE PLEK LANGS DE GRENS, EEN GRENS DIE JE KUNT ZIEN, FOTOGRAFEREN, WAAR JE LANGSFIETST. VERHALEN DIE IETS VERTELLEN OVER HETFENOMEEN, HET CONCEPT EN DE ABSTRACTE REALITEIT VAN DE GRENS. SOMS BENADRUKT HET DE SUBTIELE OF EXPLICIETE AANWEZIGHEID VAN DE GRENS, SOMS JUIST HAAR SCHIJNBARE AFWEZIGHEID. MAAR ALTIJD WEER ZIJN HET BIJZONDERE GESCHIEDENISSEN OF BESCHOUWINGEN.
Grenssignalen – waar de grensbeleving in stand wordt gehouden
De grens langs Nederland is meer dan 1000 kilometer lang. 1000 kilometer met een verleden dat verweven is met de ontmoeting, of juist de relatieve onmogelijkheid daarvan, tussen 2 landen, 2 volken, 2 culturen. Niet alleen de grondslag van de grens slaat terug op dit onderscheid – landen, volkeren, culturen – maar juist ook de praktijk en bestendiging van de grensfuncties; de continue confrontatie, die de fundamentele eigenschap is van ‘de grens’.
De grens brengt zodoende een doorlopende aanvoer van ervaringen, verhalen, anekdotes, beleid, handhaving, signalen van verwevenheid en van afstand. Daarbij zijn altijd verschillende dimensies te vinden. Zo betekent de grens vaak meer voor de mensen, die op relatieve afstand verkeren, dan voor de mensen die nabij de grens leven. Daar spreekt men hetzelfde dialect, daar resten nog veel overblijfselen van de tijden, dat de grens niet zo ‘hard’ was als dat deze in een overgereguleerde, verbureaucratiseerde wereld geleidelijk werd. De ‘regels’ rondom het grensverkeer zijn veelal niét in de buurt van de grens bedacht. Die komen van ver weg, bijvoorbeeld Den Haag, of Brussel.
Langs de grens kom je op heel wat plaatsen de uitlichting van de specifieke grensverschijnselen tegen. Soms heel anekdotisch, bijvoorbeeld bij een informatiebord langs het fietspad, dat wijst op een specifieke geschiedenis die op die plaats heeft plaatsgehad, tijdens de oorlog of in de tijd van de intensieve smokkelarij.
In dit stuk licht ik enige van deze ‘grensontmoetingen’ uit, variërend van kleine opmerkelijkheden tot de meest expliciete exposé van het fenomeen grens: het grensmuseum.
>> Lees het hele verhaal
Naoorlogse compensatie door Duitsland: goud, goederen, arbeid of… land
Nederland zat er economisch flink doorheen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Stemmen kwamen op over hoe de Duitsers boete konden doen voor al het aangedane leed. Duitsland zelf was er nog erger aan toe dan Nederland. Steden lagen in puin.
Waar kon Nederland nog aanspraak op maken?
Wat overbleef: de mogelijkheden voor gebiedsuitbreiding. Nederland wilde stukken van Duitsland in bezit krijgen.
Dit heeft in 1949 uitgemond in enige uitbreidingen van het Nederlandse territorium over de Duitse grens. Maar de tijden veranderden geleidelijk weer in de jaren 50 en men kwam tot ’t inzicht dat ’t helemaal niet werkte. Eén stukje Duitsland is echter toch Nederlands gebleven.
>> Lees het verhaal over de annexaties
Grenspalen – de markeringen van de grens
De grenspalen vormen hét handvat voor de grensfietstocht. De rode draad, zogezegd. Fietsen langs de grens is fietsen van grenspaal naar grenspaal. Ze zijn overal. Er gaat geen uur voorbij, tijdens je fietstocht langs de Nederlandse grens, dat je geen grenspaal passeert. Soms rijd je op paden en kom je, als je een beetje oplet, ze elke minuut weer tegen. In de natuurgebieden staan ze vaak op enige honderden meters van elkaar.
Grenspalen hebben iets te vertellen. Enerzijds de verhalen zoals ze hier zijn opgetekend, maar anderzijds vast en zeker de verhalen die als vanzelf opborrelen bij de gefascineerde grensfietser.
>> Lees uitgebreid verder over de Nederlandse grenspalen
In Europa wemelt het van de grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden
In 1958 werd de eerste Euregio opgericht: een Nederlands-Duits-samenwerkingsverband, waar zich 129 steden, gemeenten, Kreisen en Waterschappen bij aansloten. De achtergrond was, dat zowel in Duitsland als in Nederland de grensregio´s door hun perifere ligging sociaal-economisch niet in gelijke mate meeprofiteren van de ontwikkelingen in de rest van het land. De grensgemeenten konden zo hun positie versterken door gezamenlijk actief te worden.
In Nederland betreft het gemeenten aan de oostkant van Gelderland (Achterhoek) en Overijssel (Twente). Maar ook Zuidoost-Drenthe hoort erbij. In Duitsland is het gebied nóg een stuk groter, tot en met Münster en Osnabrück. In 2018 werd het 60-jarig bestaan van deze Euregio gevierd.
>> Lees meer over de grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden
Over de geschiedenis van de smokkelpraktijken langs de grens
Even ter introductie: Smokkel is het illegaal over de grens brengen van goederen. Smokkel is voordelig wanneer een goed in het uitvoerland goedkoper of gemakkelijker te verkrijgen is dan in het invoerland.
De keren dat je, langs de grens fietsend, wordt herinnerd aan het verleden van smokkelarij, zal talrijk. Bij veel kleine grensovergangen stuit je op informatiepanelen, die de passerende (fietsende) toerist vertellen over wat zich op deze plaats in de vorige eeuwen heeft afgespeeld. In de tijd, dat de grens nog écht een grens was. Toen de grens nog écht een grens was, was er veelal aan de andere kant ‘iets te halen’, iets waarmee je je voordeel kon doen. Of wat je nodig had, maar ‘daar’ veel goedkoper of verkrijgbaarder was. Aan het smokkelen heeft altijd een bijzonder luchtje van ‘romantiek’ gehangen. Luister maar naar de oude smartlap uit de jaren 50 (van die vorige eeuw dus) van Johnny Hoes.
>> Lees meer over alle smokkelreferenties die je tegenkomt tijdens het fietsen van de grensfietsroute.
Een boek vol rare grenzen: “The Atlas of Unusual Borders” (boekbespreking)
De subtitel van dit boek (zeer origineel verjaarscadeau van m’n dochter!), alleen in het Engels uitgegeven, is ‘Discovering intriguing boundaries, territories and geographical curiosities’. Ja, dan moet je net bij mij zijn: niets zo fascinerend als ‘rare grenzen’, vreemde uitzonderingen op een regel. En daar dan de merkwaardige verhalen bij, hoe ’t allemaal zo gekomen is. Het is een beetje vergelijkbaar met hoe mensen, stellen, met elkaar vergroeid kunnen raken, een bijzondere symbiose kunnen worden, die door buitenstaanders met vrolijk genoegen kan worden bekeken: dat malle stel, dat elkaars zinnen afmaakt. Dat soort dingen.
>> Lees de boekbespreking