De subtitel van dit boek (alleen in het Engels uitgegeven), is ‘Discovering intriguing boundaries, territories and geographical curiosities’. Ja, dan moet je net bij mij zijn: niets zo fascinerend als ‘rare grenzen’, vreemde uitzonderingen op een regel. En daar dan de merkwaardige verhalen bij, hoe ’t allemaal zo gekomen is. Het is een beetje vergelijkbaar met hoe mensen, stellen, met elkaar vergroeid kunnen raken, een bijzondere symbiose kunnen worden, die door buitenstaanders met vrolijk genoegen kan worden bekeken: dat malle stel, dat elkaars zinnen afmaakt. Dat soort dingen.
Landen kunnen met bijzondere grenzen ook een irrationele symbiose aangaan. Iets waarvan je denkt: tja zeg, los het even op! Trek die lijn recht. Doe niet zo moeilijk!
Maar nee, het is wat het is en als je er dieper in duikt, dan stuit je op historie, belangen, traditie, gewenning, juridische anomalieën, etc. En wat dan blijft, dat zijn bijzondere curiositeiten. Dit boek staat er vol mee. Het is prachtig vormgegeven. Eerst zie je een mooi kaartje van het onderhavige gebied, geel, en eromheen de ‘omgeving’, in blauw. Op de andere bladzijde het verhaal dat erbij hoort.
Jaaaa, natuurlijk staan ook Baarle-Nassau en Baarle-Hertog erin. Maar ook als je al van het bestaan weet, dan is het nog fijn om te kunnen lezen, wat de achtergrond is van deze bijzondere grenzen. Zie onderaan. De duidelijkste voorbeelden van rare grenzen betreffen enclaves, zoals ook het geval is met Baarle: stukjes land die toebehoren aan een land, maar geheel ingesloten liggen in een ander, meestal aangrenzend, land. Er zijn in Europa veel meer voorbeelden van: Llivia (Frankrijk/Spanje), Campione (Italië/Zwitserland), Büsingen (Duitsland/Zwitserland). Een hele grote: Kaliningrad, het vroeger Koningsberg/Königsberg, een Pruisische Hanzestad, nu in Rusland, dat zo strategische toegang tot dit deel van de Oostzee blijft houden. Ook Nagorno-Karabach is een bekende en zo is ook te zien, dat het soms tot een boel ellende kan leiden, zo’n ‘suboptimale oplossing’ voor gebiedsclaims. En wat te denken van Ceuta en Melilla: historisch Spaans, maar wat een gedoe: deze stadjes liggen ín Marokko, dat al eeuwen baalt van deze Spaanse invloed.
Het leukst zijn de min of meer triviale rare grenzen. Zoals wanneer ze ’t gevolg zijn van een overleg- of tekentafelgrensconstructie. Zo levert de rechte grens tussen Canada en de VS op, dat er in de buurt van Vancouver een heel klein topje van een schiereiland tóch tot de VS hoort en alle schoolkinderen een heel eind door Canada met de schoolbus moeten om ergens anders in de VS naar school te gaan. Of het Fazanteneiland in een grensrivier tussen Spanje en Frankrijk, waar ze hebben afgesproken, het eiland ieder half jaar te ruilen.
En wat te denken van de gevolgen van even niet goed te hebben nagedacht. De Finnen bouwden een vuurtoren op een eiland dat voor de helft van Zweden is en voor de helft van Finland. Maar ze hebben de vuurtoren op het Zweedse deel gebouwd! Dom, dom, dom. Dus dan maar een kleine correctie: een Zweeds deel naar Finland, maar dan ook een Fins deel naar Zweden. Gewoon even een slinger maken in de voordien rechtgetrokken grens. Want…. het gaat natuurlijk verder nergens over: er woont helemaal niemand op het eiland!
Ik kan me voorstellen, dat veel mensen, niks hebben met zo’n boek. Het zijn allemaal vreemde trivialiteiten. Geldt voor mij absoluut niet: ik vind het gewéldig. Ik kan zelfs nog wel een stapje verder gaan: kijk maar eens naar deze ‘rare grens’, waar ik zelf onlangs langs fietste en gefascineerd notie van nam: een stuk grens tussen Noord-Nederland en Duitsland, ook voor een stuk of 10 kilometer kaarsrecht getrokken tussen de boerenakkers, met een smalle bosschage, die de grens markeert.
En wat zie ik daar: een hoekje van zo’n 30 bij 100 meter Duitsland steekt zomaar Nederland in. Gepikt land? Er staat een heel erg Duits huis op dat stukje land. Dan verzin je zomaar zelf het verhaal erbij: Deutsche Leute hebben hier een huis gebouwd. Foutje!! Net als de Finse vuurtoren. Nederland krijgt er notie van en zegt: ach, maar zo’n typisch roodbakstenen Duits huis, met die veel te kleine raampjes, dat hoeven we niet. We zetten er wel een paar grenspalen omheen.
(Even van Wikipedia geplukt: Op het einde van de 12e eeuw ontstond er een grensconflict tussen Hertog Hendrik I van Brabant en Graaf Dirk VII van Holland. De laatste wilde zijn invloed naar het zuiden uitbreiden, terwijl Hendrik I liever een buffer tussen zijn hertogdom en het expansieve graafschap Holland wenste. Aldus sloot de hertog een bondgenootschap met de Heer van Breda, Godfried II van Schoten. Deze werd uiteindelijk, in 1198, leenman van de hertog, maar kon in ruil daarvoor een groot stuk land aan zijn bezit toevoegen, waarin een aantal enclaves lagen die aan de Abdij van Thorn of de hertog toebehoorden. Een dergelijk patroon was in die tijd niet ongebruikelijk. In de buurt van Baarle is de grens echter nimmer gecorrigeerd, ook niet toen in 1648 de grens tussen de Spaanse en de Staatse gebieden werd vastgesteld, en al evenmin toen België zich in 1830 losmaakte van Nederland.)