De grenspalen vormen hét handvat voor de grensfietstocht. De rode draad, zogezegd. Fietsen langs de grens is fietsen van grenspaal naar grenspaal. Ze zijn overal. Er gaat geen uur voorbij, tijdens je fietstocht langs de Nederlandse grens, dat je geen grenspaal passeert. Soms rijd je op paden en kom je, als je een beetje oplet, ze elke minuut weer tegen. In de natuurgebieden staan ze vaak op enige honderden meters van elkaar.
Grenspalen hebben iets te vertellen. Enerzijds de verhalen zoals ze hier zijn opgetekend, maar anderzijds vast en zeker de verhalen die als vanzelf opborrelen bij de gefascineerde grensfietser.
Er is een groot verschil tussen de grenspalen aan de grens met Duitsland en die aan de Belgische grens. De grenspalen aan de Belgische grens zijn allemaal dezelfde. Hierover zijn eensluidende afspraken gemaakt toen Nederland en België zich van elkaar scheidden, wat officieel gestalte kreeg in 1839. Vier jaar later, in 1843 werden gietijzeren grenspalen geplaatst tussen het Drielandenpunt en Cadzand-Bad, bij de kust.
De grijsgeschilderde palen lopen taps toe, in het zwart herken je de wapens en het jaartal en het specifieke nummer van de paal. Het zijn bij elkaar 388 palen. Daartussen staan 356 hardstenen ‘tussenpalen’.
Het zijn prachtige palen, die inmiddels ook al een flinke historie hebben, bijna 2 eeuwen, en die er in bijna alle gevallen nog piekfijn uitzien en een mooie grensallure vertegenwoordigen. Ze zijn goed herkenbaar en uitermate goed vindbaar. Het gebeurt nog wel eens, dat je op een plek komt, waar je er eentje verwacht, doch ‘m niet aantreft.
Bovendien lijkt ’t mij toe, dat ze nog wel eens niet per se exáct op de landsgrens staan. Bijvoorbeeld waar je ‘m in het midden van de straat op het kruispunt zou verwachten, maar ‘m aantreft op een wat makkelijkere plek, waar-ie minder in de weg staat. Zoals in het centrum van Baarle-Nassau of Putte. Bij Huijbergen staat een grenspaal, waar je op een bordje kunt lezen, dat de échte grens is bij het plaatje midden in het asfalt op de weg.
In 1849 is afgesproken, dat de gemeentebesturen aan beide kanten van de grens met elkaar regelen, dat elk jaar een inspectie plaatsvindt en dat daar proces-verbaal van wordt opgemaakt.
Naast de 19e eeuwse grenspalen tref je vooral in Zeeuws-Vlaanderen ook nog enige rijk geornamenteerde Oostenrijkse palen. Deze dateren uit de 18e eeuw en markeren de grens tussen de Zuidelijke Nederlanden, eertijds Spaans, later via overerving Oostenrijks, en de Republiek der Verenigde Nederlanden.
Aan de Duitse kant ziet ’t er een stuk anders uit, daar is het beeld meer divers. Het gehele traject bestaat aan de Duitse kant uit twee genummerde reeksen van grenspalen. De zuidelijke reeks start bij de grens met Frankrijk, Luxemburg en Duitsland, dichtbij de plek, die nu ook voor ons in ‘grensverband’ belangwekkend is: Schengen. Daar staat grenspaal 1. Bij het Drielandenpunt aangekomen is nummer 193 aan de beurt. De nummering loopt noordelijk op tot 862 bij ‘Driland’, vlakbij Overdinkel in het zuiden van Twente.
Vanaf daar begint een nieuwe nummering die noordelijk oploopt tot 203 bij de Dolllard in Groningen.
De reden voor de nieuwe reeks vind je al terug in de naam van de buurt bij Overdinkel, Driland: het betreft een écht drielandenpunt, want hier grenzen ook twee Duitse deelstaten aan elkaar: zuidelijk Noordrijn-Westfalen, noordelijk Nedersaksen. Nu verschillende deelstanden, vroeger verschillende koninkrijken: respectievelijk Pruisen en Hannover.
De grenspalen aan de Duitse kant zijn in vergelijking met de Belgische een beetje een ratjetoe. Het komt ook voor, dat je iets anders dan de koninkrijkreferentie tegenkomt. Zo staat op het wapen van de oudste grenspaal in Nederland, ten oosten van Oldenzaal, het wapen van het Graafschap Bentheim aan. Deze paal stond er al vóór het jaar 1500. Hoe in Europa hegemonieën over de eeuwen heen wisselden kan zich ook vertalen naar wat er op de palen werd gesymboliseerd. En deze palen gaan dus vaak érg ver de geschiedenis in. In het achterland van Twente kom je prachtige antieke palen tegen.
Maar het gebeurt juist een de Duitse grens ook vaak, dat de grenspalen ‘gewoon’ onooglijke betonnen palen zijn.
In 2003 startte in Twente een groep grenspaalliefhebbers de informele Overijsselse Grenspalen Verzamelaars Club. Ze hebben een geweldig archief aangelegd met wetenswaardigheden over de rijke geschiedenis van de grenspalen in dit stuk van Nederland.
Voor wandelaars zijn de markeringspunten, waarvoor de grenspalen staan, een uitgelezen oriëntatiepunt. Op de grens verkeer je érg vaak op plekken, waar je prima kunt wandelen. Vooral als er sprake is van houtwallen tussen landerijen door. Grenspaalwandelaars zijn er daardoor sinds jaar en dag bij honderden. De meest fanatieke grenswandelaars hebben hun tochten goed gedocumenteerd op internet.
Voor fietsers is het ook verrassend, hoe vaak je door kunt fietsen, waar je ’t bijna niet meer verwacht. Regelmatig op onofficiële paden, over karresporen, of mountainbiketrails door natuurgebieden. Voor de echte grenswandelaar is het ultieme doel: álle grenspalen aanraken, fotograferen. Voor de grensfietser is dat niet mogelijk. Nochtans kom je er honderden tegen tijdens je fietstocht langs de grens en zie je de mooiste állemaal!
De voormalige wielerprofs Bram Tankink en Jos van Emden hebben de ‘Grensklassieker’ gelanceerd: een toertocht voor wielrenners langs de Belgisch-Nederlandse grenspalen.
= =
Je kunt je eindeloos verdiepen in het fenomeen ‘grenspaal’. Onderstaande links wijzen uit, dat je de eerste niet bent:
* Rijksgrens van Nederland (Wikipedia)
* Grenspaal (wikipedia)
* De grenspalen van Nederland
* Curiosa van de grens
* Grenspalenrevue.nl (vooral Gelderland)
* Grensmarkeringen.be – Grenspalen tussen België en Nederland
* Grensmarkeringen.be – Grenspalen tussen Nederland en Duitsland
* Dorpsstraat 21.nl – Een kleine verzameling grenspalen-links
* Grenspalen in Zeeland
* Grenspalen – Heemkundekring Achel – over de grenspalen bij Hamont-Achel
* Website Opdegrens.eu – Website Dick Waanders – onofficiële website van de Overijsselse Grenspaal Verzamelaars Club (OGVC)
* Grenspalen spreken
* Nederlands-Oostenrijkse grenspalen uit de 18e eeuw (www.zwinstreek.eu)
Rien de Schipper’s websites over de grenspalen:
* Grens Nederland-Duitsland
* Langs de palen
Sanne Meijer, op zoek naar grenspalen in de provincie Groningen (3 delen):
* Groningen en de Oosterburen
* Van Ter Apel naar de Hasseberg
* Van de Hasseberg naar Rhederbrug
* Grenswandelen – balanceren op en langs de grens van Vaals naar Cadzand
(nb: deze subtitel staat er echt, maar ze hebben ook de wandeling van de Dollard naar Vaals in het archief staan)
* Grenzsteine-Grenspalen-Bordermarkers
* De Grenspalenklassieker – de fietstoertocht langs de Belgische grens (Bram Tankink en Jos van Emden)