[8 september 2020] Voorbij het Krosewicker Grenzwald kom ik dichtbij een haakse hoek in de grens. Hier staat aan de Duitse kant ver weg, verstopt, een huis. Vlak voor het huis, gaat het pad rechtsaf, Nederland in. Het is een doorsteekje naar de Slemphutterweg. Linksaf brengt deze afgelegen boerenweg me naar de grensovergang Zwillbrock. In dit Duitse dorp kom ik langs een grote kerk met een bijzondere zadeldakgevel. Het is de parochiekerk St. Franziskus.
Na 1648 had het calvinisme zich ontwikkeld tot de publieke godsdienst. In de gehele Republiek der Verenigde Nederlanden was de katholieke eredienst verboden. Na de Vrede van Münster werd de grens tussen Gelderland en het katholiek gebleven bisdom Münster niet alleen een politieke grens, maar ook een grens op godsdienstig gebied. De zorg voor de katholieken in het oostelijke deel van de Achterhoek werd toevertrouwd aan de bisschoppen van Münster en niet aan de apostolisch vicaris die de leiding had over de katholieken in het grootste deel van de Republiek.
In eerste instantie werden de katholieke diensten net over de grens in de open lucht gehouden. In de loop van de 17e eeuw werd de eerste kerk in Zwillbrock gebouwd, waar dus veel Nederlandse katholieken naar toe gingen. De huidige Franziskuskerk dateert uit 1720.
De belangrijkste grensposten in deze streek waren Zevenaar en Glanerbrug. Daar tussenin waren veel kleine grensovergangen, waaronder Zwillbrock. De overgang werd bewaakt door kommiezen (douanebeambten) die langs de grens patrouilleerden. Dat gebeurde vooral ’s nachts, want de smokkelaars zagen in de donkere uren veel meer mogelijkheden voor hun praktijken.
Er zijn veel verhalen te lezen over de smokkelpraktijken op de Duitse grens. Café Grenszicht, vlak aan de grens aan de Nederlandse kant, was een pleisterplaats voor veel smokkelarij. Op een website met historische informatie wordt hierover verhaald: ‘Ik herinner mij dat Vredense zakenlieden bij ons op de zolder gedeelten in gebruik hadden waar ze hun koopwaar hadden opgeslagen, die zij voor Nederlandse guldens verkochten. Ik weet nog dat een manufacturier daar kleding verkocht. Er was ook een Nederlander die in Duitsland voor een appel en een ei een nieuwe naaimachine kocht voor zijn vrouw. Op een of andere manier was hij te weten gekomen dat invoer van onderdelen belangrijk voordeliger was dan invoer van een compleet product. Bij het café aan de andere kant van de grens demonteerde hij de machine, ging met een verzameling onderdelen de grens over en zette bij ons de machine weer in elkaar.’
Maar ook onder de Nederlandse kerkgangers bevond zich menig smokkelaar: ‘Na een zondagse hoogmis in het Duitse Zwillbrock gingen veel Gelderse vrouwen uit Holterhoek, vlakbij de grens, even bij één van de cafés aan om een zondagse borrel te kopen. Die was in Duitsland spotgoedkoop. Die ging dan in een meegebrachte fles en werd onder de rokken verstopt en zo passeerde men dan de grens. De Nederlandse kommiezen kregen dat in de gaten. Op een bepaalde zondag bevolkte een leger kommiezen het Nederlandse grenskantoor. Na afloop van de mis vingen de kommiezen alle dames op en leidden ze naar binnen, waar zij door een visiteuse werden nagekeken. Er kwamen heel wat litertjes onder de rokken tevoorschijn.’
Aan de Duitse zijde kom ik langs een verlaten en onooglijk douanekantoorgebouw. Het voormalig douanekantoor aan de Nederlandse zijde heeft wel een nieuwe toekomst gekregen, is nu een mooi woonhuis.
et ligt grotendeels in de Duitse gemeente Vreden aan de grens met Nederland. Een klein gedeelte van het natuurgebied ligt aan de Nederlandse zijde van de grens in de gemeente Berkelland. Je komt in dit gebied veel grenspalen tegen.
Dit zijn de fijnste plekjes van de grensfietsroute: prima fietsbare paden die je niét terugvindt op de fietsroutekaartjes. Daardoor kom je hier dus ook zo goed als niemand tegen!
Het natuurgebied, zuidelijk van Rekken, is voorgedragen door de deelstaat Noordrijn-Westfalen voor de Habitatrichtlijn, als onderdeel van de Natura 2000. Opmerkelijk in het gebied zijn namelijk de voedselarme, stilstaande waters, die in Duitsland zeldzaam en bedreigd zijn.
Gebruikte informatie
* De smokkelhandel tussen Holterhoek en Zwilbroek
* Zwillbrock op Wikipedia
* ‘Misschien is dit wel Duitsland’, Hinke Hamer, Trouw, 15 juni 2013