Dit Duitse ‘schiereiland’ in Nederland was één van de twee wat grotere gebieden, die Nederland van Duitsland inpikte in 1949. Op zaterdag 23 april om 12 uur trok de Nederlandse marechaussee in jeeps en bewapend naar het gemeentehuis van Elten. In het kader van compensatie van het oorlogsleed bezette Nederland Elten. De dorpsbewoners reageerden nauwelijks, volgens zeggen zou een dronken man het Duitse volkslied hebben gezongen, maar daar bleef het bij.
[10 september 2020] Een paar kilometer verderop ga ik omhoog de brug op die over de snelweg gaat. Vlak voor de brug passeer ik de grens en ga het gebied van Elten in. Door het bos rijd ik recht naar het centrum van Elten en vanaf daar de berg op, naar Hoch Elten, in de allerlaagste versnelling. Het gaat maar om één kilometer.
Bovenop de berg bij Hoch Elten kijk ik bij de kerk uit over het Rijndal. Het ligt er in de ochtendzon heiig bij, ver in de diepte.
De berg is 82 meter hoog. Landschappelijk behoort dit gebied bij de stuwwallen van Montferland, is er een uitloper van. Als je hier staat voelt het alsof je op zeker 200 meter hoogte bent. Heel bijzonder om je te bedenken dat je niet hoger bent dan op de Martinitoren of de Dom van Utrecht. In de verte de torens van Emmerich en de grote brug over de Rijn.
Ook het Pieterpad loopt over de Elterberg. Er is hier op de Elterberg een kunstwerk dat het doorzicht naar de oude tuinen bij het kasteel van Kleve accentueert. Kleve ligt hemelsbreed nog geen tien kilometer verwijderd, over het Rijndal op de stuwwalrug die aansluit op de stuwwal van Beek-Ubbergen, oostelijk van Nijmegen.
Nederland stak in en na 1949 veel geld in ‘nieuwe gebieden’ Elten en het Limburgse Tüddern. De Nederlandse prijzen waren veel lager dan de Duitse en veel dagjesmensen kwamen naar de nieuwe stukjes Nederland kijken. Op sommige dagen was het zo druk dat de files tot aan de berg van Hoch-Elten stonden.
Het plan was eigenlijk om alle Duitse bewoners weg te sturen. Dat is niet gebeurd. Ze profiteerden zelfs: de Nederlanders spekten de (voormalige) Duitse middenstand. En daar waren ze blij mee. Alle teksten voor de toeristen werden in het Nederlands en in het Duits opgeschreven. Dat is tot op heden niet veranderd. Op de top van de berg staat nog steeds een typisch Hollands pannenkoekenrestaurant.
Toch bleef de Eltense kwestie voor onenigheid zorgen. Onderwijzers weigerden de Nederlandse taal te doceren. Er verschenen af en toe pamfletten met de strekking: ‘Wir sind und bleiben Deutsch’. De Bondsrepubliek bleef aandringen op teruggave van de gebieden. In 1959 kopten enkele kranten: ‘Bonn komt over de brug’: de eerste onderhandelingen over de compensatie waren begonnen. Op 8 april 1960 werd besloten dat Elten en Tüddern (Limburg) teruggegeven zouden worden aan Duitsland. Op 1 augustus 1963 was het zo ver: Elten werd weer Duits.
Maar wie nu door Elten rijdt ziet vooral gele kentekenplaten. ‘Het plan van toen is niks geworden. Maar via de achterdeur is het wel gelukt. Door de hoge grond- en huizenprijzen hebben veel Nederlanders vlak over de grens een huis gekocht. En daarom is Elten stiekem toch een beetje Nederlands’, legt presentator Hans Jungerius in een tv-uitzending van Omroep Gelderland uit, die online nog te zien is.
Elten was oorspronkelijk onderdeel van Gelre – het is voor minstens driekwart omgeven door Nederland – en werd eigenlijk pas na 1700 Pruisisch bezit. Daarvoor was de omgeving hoofdzakelijk Nederlandstalig gebied, pas na 1700 ‘verduitste’ dit.
Heden ten dage is Elten een dorp waar inwoners van Duitse en Nederlandse origine samen een hechte gemeenschap vormen. De ‘grensarbeiders’ uit deze streek zijn vooral werkzaam in de regio Arnhem.
Gebruikte informatie
* Elten, wikipedia
* Elten werd 70 jaar geleden Nederlands, Omroep Gelderland, 24 april 2019
* Elten was vroeger van Nederland, en stiekem nog steeds een beetje, Omroep Gelderland, 11 maart 2020
* Gehele aflevering ‘Grens’ van serie Straal Voorbij van Hans Jungerius, 4 maart 2020
* Grensverlegging Elten, Leven in de Liemers
* Grensverleggende schoonheid langs de Rijn, Trouw, 13 augustus 2017