Lobith is een oud dorp. Er staan oude kerken en een karakteristiek gemeentehuisje met een mooie statietrap. In één van de kleine straatjes, waarin de huizen eruit zien als oude vissershuisjes, tref je een stokoud poortje: de Schipperspoort. Vroeger bevond zich vast en zeker vlak achter deze poort de grote rivier. Nu ligt hier enkele kilometers vaag semi-industrieel gebied.
De Schipperspoort is het enige dat nog rest van de burcht Tolhuys, die hier tot in de zeventiende eeuw stond. Graaf Gerard III van Gelre gebruikte vanaf 1222 de burcht om tol te heffen op de schepen die via de Rijn Gelre binnenvoeren. In 1672 verwoestten Franse troepen het Tolhuys toen zij hier onder leiding van Lodewijk XIV Nederland binnenvielen en de Rijn overstaken. Dit is natuurlijk de reden, waarom we vandaag de dag in Nederland nog steeds leren dat de Rijn bij Lobith Nederland binnenkomt..
Maar daadwerkelijk gebeurt dit voorbij Spijk, een verder weinig aanzienlijk dorpje, waar aan de noordelijke oever van de Rijn zich hedentendage de grens tussen Duitsland en Nederland bevindt. Spijk bereik je vanaf het noorden, vanuit Elten, via de Spijkerweg die overgaat in de Oude Kleefsepostweg. Deze weg ìs de grens (vanaf de kruising met het riviertje Die Wild, dat verder oostelijk bij ’s-Heerenberg de grens vormt, tot verder zuidelijk bij de Rijn).
Op de grens staat een klein grensmonument: een grote ronde hardstenen sculptuur dat de naam ‘Und so weiter’ draagt. Het fietspad gaat door een hekje Duitsland in, naast het hekje staan een paar grenspalen. Het boerenhekwerk gaat verder naar de oever van de rivier. Dit is het feitelijke punt waar de Rijn Nederland binnenkomt, al geldt dat niet aan de overkant. Daar gaat Duitsland nog minstens zes kilometer westwaarts tot aan de bebouwde kom van Millingen aan den Rijn.
Over de Spijksedijk naar het westen kom je vier kilometer verder bij Tolkamer, dat tegen Lobith aanligt. Het huidige Lobith gaat terug tot de 13e eeuw en vindt zijn oorsprong met de toekenning van het tolrecht aan Gelre door keizer Frederik II. Toen de Rijn in de loop van de tijd meerdere malen haar bedding verlegde, werd de feitelijke tolheffing verplaatst, eerst naar Schenkenschans (iets verderop stroomafwaarts) en later weer terug naar de nieuwe ‘Zollkammer’, het huidige Tolkamer. De dikke toren van het voormalige tolhuis was inmiddels uitgegroeid tot een hertogelijke residentie van het graafschap Gelre: het kasteel Tolhuis, waarvan nu alleen dus nog het Schipperspoortje rest. Het Tolhuis ging verloren in het rampjaar 1672, toen Nederland van alle kanten onder vuur lag. Lodewijk XIV kwam persoonlijk naar de Rijn bij Lobith om z’n troepen te leiden.
Op een oud schilderij is prachtig te zien hoe de Schenkenschans een strategische landsgrens vormde, op een soort eiland in de Rijn. Tegenwoordig is het een klein Duits dorpje aan de zuidelijke kant van de Rijn waarvan de waterloop verplaatst is.
Heden is het eenvoudig om Tolkamer te ervaren als de eerste Nederlandse plek aan de Rijn. De Rijn heet hier feitelijk het Bijlandsch Kanaal. Je treft hier een ‘promenade’, een beetje zoals in Emmerich, en terrassen en eettentjes.
In Tolkamer betaalden de schippers, die vracht vervoerden van Duitsland naar Nederland, hun tol. Later moesten zij, tot het wegvallen van de Europese binnengrenzen (1 januari 1993), bij de douane ‘inklaren’. De douane voerde controles (te water) uit, waarbij gezocht werd naar illegale sigaretten, drank (later ook drugs) e.d.. Hierbij werden soms ook ‘illegale’ personen ontdekt.
Na 1 januari 1993 was het voor schippers niet meer nodig om bij het passeren van de grens het douanekantoor te bezoeken. Daarnaast was het door de opkomst van de mobiele telefonie niet meer noodzakelijk om een telefoonaansluiting op het vasteland te zoeken; contact met de werkgever kon nu ook vanaf het schip gebeuren. Dit betekende een aderlating voor de plaatselijke middenstand, aangezien veel schippers(vrouwen) de mogelijkheid benutten hier hun inkopen te doen. Voor 1993 waren er 13 cafés in Tolkamer, er zijn er nu nog slechts 5 over.
Gebruikte informatie
* Tolhuis (Lobith), wikipedia
* Schenkenschans, wikipedia:
* Als het water stijgt, komt Lobith in het nieuws en niet Tolkamer of Spijk, De Gelderlander, 17 januari 2018