De noordelijkste grenspaal van Nederland staat niet op het land, maar enige kilometers noordelijk van de noordelijkste landsgrens: midden in de Dollard. Het is een flink bouwwerk, een dukdalf, die aardig diep in de Dollardbodem is gedreven. Je kunt ‘m vanaf Nieuwe Statenzijl niet zien, maar je kunt er wel naartoe met een bijzondere wadlooptocht.
De paal verkeert momenteel in slechte staat, maar er zijn plannen om ‘m weer op te knappen.
Als er de afgelopen 8 jaar sprake was geweest van (enige) strenge winters, dan was-ie misschien al verdwenen: grenspaal nummer 204, die officieel geen grenspaal is. Het is de meest noordelijk gelegen grensafbakening van Nederland en de enige die op zee staat. Het betreft een diep in de Dollardwadden verankerde dukdalf, vijf kilometer ten noorden van Nieuwe Statenzijl. Tommy Wieringa is er in de winter van 2013 met z’n crew vanaf Duitse zijde naartoe gewandeld, vanaf de dichtstbijzijnde oostelijke Dollarddijk. Wieringa werkte aan de VPRO-serie ‘De Grens’. Je ziet ‘m op het hoesje van de DVD met een houten stok in de hand door het slijk richting het houten bouwwerk banjeren. De dukdalf verkeert in erbarmelijke staat. De grote paal staat lichtelijk scheef, en van de vier schoorpalen zijn nog twee over, waarvan eentje afgebroken is. (De laatste foto’s die ik vind zijn van minstens 5 jaar geleden. Hoe zou-ie er nu uitzien?)
De paal is niet zichtbaar vanaf Nieuwe Statenzijl. En je wandelt er ook niet zomaar naartoe. Tommy en z’n crew hebben drie uur door het slijk moeten wandelen om er te komen. Toch gaan er alternatieve waddenwandeltochten naar toe, de tocht staat als ‘Ongewone tocht’ op de website van Waddengidsweb.
HIn een bericht van november 2018 (RTV Noord) geeft het Groninger Landschap aan de paal weer in ere te willen herstellen: ‘De komende maanden moet duidelijk worden of dat financieel haalbaar is’. Dat ’t zo snel nog niet gaat, wordt duidelijk als je verder speurt op internet: niks te vinden. Tot ik op de website van Ivra Plus een mooie brochure met informatie over de lopende projecten (2019/2020) aantref, waaruit ik mag afleiden dat dit ‘civieltechnisch advies- en managementbureau’ bezig is met een financiële haalbaarheidsstudie. Er staat bij dat het een financiële onderbouwing ten behoeve van de fondsenwerving betreft.
Twee eeuwen geleden werd de landsgrens in de Dollard vastgesteld op een overeenkomst in een verdrag dat dateert van 1723. Er werd een rechte lijn getrokken vanaf de monding van de Westerwoldse Aa, bij Nieuwe Statenzijl, ‘roijende op de kerk van Nesserland’. Met Nesserland wordt verwezen naar het eiland in de Dollard waarop het dorp Nesse was gelegen. Na de stormvloed(en) aan het begin van de zestiende eeuw was het dorp namelijk op een eiland komen te liggen. Door de aanleg van de nieuwe polders in de eeuwen daarop werd steeds meer land teruggewonnen en heeft de Dollard zijn huidige vorm bereikt. Zo werd ook het eiland Nesserland weer bij het land getrokken. In 1847 werd dwars door het voormalige eiland een kanaal gegraven en begonnen hier grote havenontwikkelingen. Het voormalige eiland is daarmee in het woon- en industriegebied van Emden betrokken. In de overeenkomst tussen Nederland en het Koninkrijk Hannover staat beschreven: “Van hier af loopt de grenslijn door den Dollard tot aan de Eems, in enen hoek van acht graden negen en een halve minuten westelijk van de ware noordlijn overeenkomstig het convenant van den jare zeventien honderd drie en twintig“.
Begin 20e eeuw was nog wel eens sprake van onrust betreffende het gebruik van de visgebieden in de Dollard. Een ‘vischopziener’ hield vanuit Nieuwe Statenzijl de bewegingen van de Duitse vissers in de gaten. Er werd gepleit voor een formelere afbakening van de grens. Op een oude kaart is te zien dat drie grenspalen in de Dollard werden beoogd, op vijf kilometer afstand van elkaar. De verste lag al aardig in de buurt van Emden. Uiteindelijk besloot een Nederlands-Duitse grenscommissie in 1938 tot het oprichten van de huidige dukdalf en het plaatsen van schroefpalen met een afstand van een kilometer van elkaar vanaf de dukdalf tot grenspaal 203, de meest noordelijke grenspaal van Nederland op de dijk bij Nieuwe Statenzijl.
De dukdalf is een complexe constructie geworden met een paal van 12 meter lang en 40×40 centimeter dik, met daar tegenaan vier schoren van 10 meter lang en 32×32 centimeter dik. Ook daaronder is sprake van een flinke palenconstructie, diep in de Dollardbodem gedreven. Het budget in 1938 betrof zo’n 9000 gulden. De nog steeds bestaande firma Wiertsema uit Beerta heeft de dukdalf gebouwd.
Het was de bedoeling dat de grenspaal een officiële status zou krijgen, maar dat is er nooit van gekomen: in 1939 viel Duitsland Polen binnen en was er geen aandacht meer voor. Na de oorlog kwam ’t er ook niet van, want toen had Nederland zich in het hoofd gehaald om stukken Duitsland af te snoepen als oorlogscompensatie. Daarbij had Nederland het ook op Oost-Friesland voorzien.
Het had weer op de agenda kunnen komen toen alles weer rustig was, zo rond 1960, maar dat is niet gebeurd. Zo is er nooit een afsluitend protocol opgesteld.
Nog steeds zou de grens in de Dollard een aanleiding voor conflict kunnen zijn: Duitsland en Nederland denken tot op de dag van vandaag verschillend over waar de grens precies loopt. Dat houdt in de praktijk echter in dat er eerder sprake is van éxtra onderhoud op de Dollard, dan dat beide landen denken: ons buurland neemt ’t wel voor z’n rekening.
Daar waar men over de daadwerkelijke grens in de Dollard al drie eeuwen bakkeleit, is men het erover eens dat de dukdalf precies op de goede plek staat, zonder discussie.
Al tijdens de eerste jaren nadat de dukdalf is gebouwd kreeg hij het aardig te verduren met vorst en ijsgang. En ook in de winters van 2002 en 2012 heeft-ie flinke klappen gehad. Het is enigszins begrijpelijk, dat de aftakeling zover heeft kunnen komen. Voor de officiële grenspalen gelden onderhoudsregels, jaarlijkse schouwingen. Dat zijn zo de regels bij het verantwoordelijke Kadaster. Maar deze regel geldt dus niet voor de dukdalf in de Dollard, want ’t betreft hier geen officiële grenspaal. Er is wel eens getracht de paal een grenspaalnummer te geven door middel van een op de paal geprikt plaatje met het nummer 204 erop, maar dat plaatje is alweer verdwenen. Toch lijkt ’t erop, dat de redding voor de paal nabij is. Ik kan me voorstellen, dat de staat van de paal er verder niet eens zoveel toe zal doen. Er zal uiteindelijk een nieuwe paal komen, een vervanging van de huidige dukdalf. Vast iets dat een paar ton gaat kosten. De tekst van Ivra Plus over ‘fundraising’ heeft vast en zeker betrekking op hoe dit een internationaal projectje moet worden, met gedeelde kosten met Duitsland/Nedersaksen.
Gebruikte informatie
* De grenspaal in de Dollard die geen grenspaal is
* Ongewone wadlooptochten – wadlopen Kanalpolder, ‘Grenspaal in Dollard’
* Ongewone wadlooptochten – op zoek naar de schroefpalen in de Dollard
* Plan voor herstel 80-jarige grenspaal in de Dollard (RTV Noord)
* Invra Plus, beoogde projecten, met informatie over haalbaarheidsonderzoek herstel dukdalf