[17 juni 2020 ] De Buiskoolweg wordt Bourtangerweg en de mooie beplanting houdt op. Dan linksaf het fietspad op dat de naam Dagpauwoog draagt. Langs het pad een bord: ‘Verboden te maaien, ecologisch bermbeheer’. Het pad loopt eerst door het veld richting de grens en daarna volgt het voor enige kilometers de grens, of in feite loopt het er drie meter naast. De grens zelf wordt namelijk gevormd door de houtwal tussen het fietspad en een boerenzandweg, die net in Duitsland ligt. Langs deze zandweg staan meerdere betonnen grenspalen. Iets verder staan ook enige oude zandstenen grenspalen uit de 18e eeuw. Aan het einde kom ik uit bij Abeltjeshuis.
De grens tussen Nederland en Duitsland, of tussen de Bataafse Republiek en het Koninkrijk Pruisen, of voor welk tijdvak dan ook de juiste benaming van de landen aan beide zijden, is in voorgaande eeuwen vooral een natuurlijke geweest: het uitgestrekte moeras, de Bourtanger Moor. Op andere plekken in Nederland en in het buitenland zie je bergtoppen of rivieren staan voor natuurlijke grenzen, hier is de herkenbaarheid met de veenontginningen verdwenen. Kilometerslang is de grens nu een langgerekt lint van smalle houtwallen tussen Nederlands en Duits akker- of weideland, soms met sloot. De grens trekt een strakke lijn van noord naar zuid.
Op verschillende plaatsen waren doorgangen door het moeras. Vestingen werden gebouwd op strategische plaatsen: Nieuweschans, Oudeschans, Booneschans en Bourtange. Bourtange ligt op het punt waar de oude ‘heirweg’ tussen Groningen en Münster de grens passeerde. Als extra verdediging werd oostelijk van Bourtange een extra verdedigingslinie aangelegd. Daar ligt een mooi klein natuurgebiedje, ‘De linie’ genaamd. Het ligt pal langs wat nu de grens is, waarin de verdedigingswerken nog goed herkenbaar zijn. Het is een oude liniedijk van 637 meter lang, nu een prachtig wandelgebied. De dijken staan vol eikenbosjes, waartussen paarden aan het grazen zijn.
En daar ligt ook Abeltjeshuis, dat nu een ‘gehucht’ genoemd wordt. Er staat echter aan de Nederlandse kant maar één huis.
Het échte Abeltjeshuis staat er niet meer. Het is in 1945 verwoest. Ik heb niet kunnen vinden wat voorafgegaan is aan de oorlogshandelingen. Er staat nu een moderner huis. Ik neem namelijk aan dat het hierbij gaat om het huis direct aan de Duitse zijde van de grens, maar ook dat wordt niet helemaal duidelijk uit de informatie die ik op internet heb aangetroffen.
Wel dat het huis een bijzondere historie heeft. Het was Nederlands, maar de familie die er in de 18e eeuw woonde gaf het huis af in eigendom aan de Duitse gemeente Heede. Omdat grenzen toen minder formeel geregeld waren, stond het huis ineens op Duitse grond.
Na de inval van de Franse troepen in 1795 werd de vesting Bourtange door hen veroverd. Ook het Abeltjeshuis werd ingerekend waarna het gebouw zelfs een tijdje dienst heeft gedaan als gemeentehuis van Bourtange.
Het pad dat de grens markeert, nét aan Duitse zijde, heet de Dodte Man Weg, de dodemansweg, zogezegd. Dit gaat terug op een mysterie in de 18e eeuw, toen hier het lichaam van een dode man is aangetroffen. Veel meer informatie over het hoe en wat is niet bekend, maar in 2015 is het ‘monument’ ter herinnering hieraan door de gemeente Rhede, waar het nu onder valt, gerestaureerd. Er staat een betonnen kruis op een bakstenen sokkel.
Bij de kruising tussen de Bisschopsweg (vast en zeker genoemd naar Bommend Berend die hier op weg naar Groningen de grens overstak), die hier overgaat op de Duitse Bourtanger Strasse en de Dodte Man Weg, tref je de oude grenspalen aan, alsmede de oude grensslagboom. Een mooie herinnering aan andere tijden.
Ik ben Nederland weer ingereden en een paar kilometer verderop kom ik over de twee ophaalbruggen over de vestinggrachten en onder de laatste vestingwal door en sta ik op het centrale pleintje in Bourtange.
De vesting Bourtange ligt 3 kilometer westwaarts van de grens. Deze vesting is een van de meest bezochte toeristische uitjes in de provincie Groningen. Dat is niet bepaald onterecht. Ik ben er zelf menigmaal geweest. Een plek met een bijzondere historie, die in de 20e eeuw prachtig in oude luister is hersteld, zowel het dorpje in het hart van de vesting, alsook het bijzondere stelsel van de vestingwallen en -grachten.
Aan het einde van de 16e eeuw was de stadhouder van Groningen op de hand van Filips II, de Spaanse koning. Willem van Oranje liet toen vestingen aanleggen, zodat Groningen niet vanuit Duitsland kon worden bevoorraad. Later werden deze vestingen de grensverdediging van de noordelijke provincies. Bisschop Bernard van Galen, bij de Groningers bekend als ‘Bommen Berend’ kwam in 1672 met z’n legers via Bourtange naar Groningen. De prins-bisschop van Münster trachtte de stad Groningen en de gebieden rondom de stad te heroveren omdat deze in het verleden tot het bisdom Münster hadden behoord. Na een beleg van ongeveer een maand trok de bisschop zich terug.
In 1742 bereikte de vesting de grootste omvang. Opvallend aan de Vesting Bourtange is de vorm, namelijk een vijfhoek. De 14 lindebomen op het marktplein zijn oorspronkelijk geplaatst langs de zijden van het middelste ‘pentagon’. Doordat het Bourtangermoeras, ondanks maatregelen om dit te verhinderen, steeds meer verdroogde en de vuurkracht van geschut groter werd, nam de militaire betekenis van de vesting af. In 1851 werd de vesting officieel opgeheven en werd Bourtange een agrarisch dorp in Westerwolde.
Rond 1960 liep het dorp leeg. Bourtange was niet met de tijd meegegaan en was geen plaats waar jongeren zich vestigden. De gemeente Vlagtwedde liet vervolgens de vesting herbouwen in de staat zoals die in 1742 geweest was. Dat was een schot in de roos: de vesting is tegenwoordig een toeristische attractie van grote betekenis. Op het Marktplein staan eeuwenoude lindebomen, er zijn zes musea, een kaarsenmakerij, diverse winkels en restaurants en een historisch hotel met bedsteden in de kamers. Eén van de fraaiste plekjes in de provincie.
Gebruikte informatie
* Abeltjeshuis op Wikipedia
* Grappige Groninger gehuchten: Abeltjeshuis, Sanne Meijer, 25 oktober 2016
* Dodte Man kruis ingehuldigd in Neurhede, 29 september 2015, Neue Osnabrücker Zeitung
* Website vesting Bourtange
* Bourtange, Wikipedia