Aan de oostkant van Bad Nieuweschans ben je op het meest oostelijke punt van Nederland, nog wat oostelijker dan Keulen en het Ruhrgebied. Bad Nieuweschans is een kuuroord. Ruim 40 jaar geleden is op 663 meter diepte een bron met ‘Heilwasser’ gevonden. Jaarlijks komen er nu 200.000 mensen naar de ‘thermen’ van Bad Nieuweschans.
Nieuweschans heeft een beschermd dorpsgezicht. In het centrum is nog bebouwing die herinnert aan haar geschiedenis als ‘schans’, als in 1628 gebouwde vesting.
[16 juni 2020] In het hart van Bad Nieuweschans staan aan weerszijden van een groot zwart kanon een paar oude grenspalen. Die palen horen hier niet, ze zijn hier voor de sier neergezet. Het zijn echter wel de originele palen uit de 18e eeuw met het nummer 194 en 195. Dat deze palen hier terecht konden komen heeft alles te maken met de veranderde situatie tijdens en na de aanleg van de snelweg A7, die nu een aantal kilometer de grens markeert.
Bij Bad Nieuweschans steekt de grens met een flinke taartpunt Duitsland in. Dat is op meer plekken zo, ook meer zuidelijk, waar het te maken heeft met de oude vestingwallen die de grens in steken. Maar dat is hier echter flauwekul, zo op het oog: die taartpunt is een flink wat hectaren groot stuk akkerland, en verder helemaal niks. Misschien tóch vroeger wel, dat er toen vestingwerken lagen? Geen idee..
Verderop is de grens een mooi kanaaltje langs de Europaweg. Een toepasselijke naam. Over dit kanaal gaat een ophaalbruggetje dat alleen voor fietsers bedoeld is. Het is hier voor de Nieuweschansers de moeite waard om even door te steken, op de fiets, naar Bunde, daar waar de grote goedkope supermarkten zijn. Veel Nederlanders doen namelijk graag ‘lekker goedkoop’ boodschappen in de grote supermarkten van Bunde.
Door meerdere overstromingen zijn in de 15e en 16e eeuw grote stukken land door de Dollard verzwolgen. Vanaf die tijd werd door zowel actieve inpoldering als natuurlijke aanslibbing de zee teruggedrongen. Hierdoor werd het strategisch belangrijke grensgebied uitgebreid. De Nieuweschans werd aangelegd in 1628, ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog, toen de plaats nog aan de Dollard lag. De schans kreeg de vorm van een regelmatige vijfhoek met bastions, omgeven door wallen en een gracht.
Door inpolderingen kwam de schans steeds verder landinwaarts te liggen en verloor deze zijn functie. In 1815 vertrok het Nederlandse garnizoen uit Nieuweschans en in 1870 werd bij Koninklijk besluit bepaald dat Nieuweschans geen vesting meer was. In 1882 werden de vestingwerken geslecht en de grachten gedempt.
In de jaren 70 van de 20e eeuw is men begonnen met de reconstructie van de vesting.
Bad Nieuweschans, ongeveer 1300 inwoners, heeft zich opnieuw op de kaart gezet. Daarbij heeft de grens, of: de relatie met Duitsland, een grote rol gespeeld. Het dorp heet nu officieel Bad Nieuweschans: Kuuroord Nieuweschans. De basis voor deze naamgeving ligt een jaar of veertig terug toen men op 663 meter diepte een bron met mineraalrijk water (‘Heilwasser’) vond. Een bezoek aan een bronnenbad wordt door Duitse zorgverzekeraars vergoed. Jaarlijks gaan meer dan 200.000 mensen naar Thermen Bad Nieuweschans, waarvan het je niet zou verbazen dat een groot deel daarvan uit Duitsland komt.
Aan de Voorstraat tref je de meeste historische bebouwing, waaronder een uit 1631 daterende ‘Hoofdwacht’ met een karakteristiek torentje. Nieuweschans heeft zich gericht op kleinschalig toerisme. Van het kuuroord merk je verder (gelukkig) niet zoveel in het centrum van het dorp, dat een beschermd dorpsgezicht heeft.
Het uiteinde van deze taartpunt en de grens is een extra vermelding waard: het is het meest oostelijke punt van Nederland. De noordelijke zijde van de taartpunt is het Wymeerer Sieltief; de feitelijke grens ligt in de berm van de Europaweg. De zuidelijke zijde van de taartpunt wordt gemarkeerd door de A7. Het uitgestrekte bouwland ertussen ligt hier leeg en groen te zijn. Aan beide kanten langs de A7 bevindt zich een ‘rustgebied’ voor het verkeer op de snelweg. De grensovergang op de A7 wordt door veel snelweggebruikers ook wel de ‘De Poort van Groningen’ genoemd.
De coördinator Duits-Nederlandse samenwerking van de gemeente Oldambt vertelt in een interview in het NRC dat de overeenkomsten met Duitsland groter zijn dan de verschillen. Zo zegt hij dat Duitse kinderen lid zijn van een Nederlandse hockeyclub, een Duitse zeilvereniging traint op het water van Blauwestad (bij Winschoten), en de Duitsers zijn dol op het Nederlandse koningshuis. ‘Nederland ziet maar de helft van een cirkel. Als je naar het weerbericht op de televisie kijkt, lijkt het of Duitsland niet bestaat. Terwijl er zoveel mogelijkheden zijn. We zijn te bescheiden. We moeten mensen bewust maken van de gigantische mogelijkheden van grensoverschrijdend werken.’
Een Nederlandse inwoner van Bunde, een paar kilometer oostelijk van Bad Nieuweschans, vertelt in dezelfde NRC-reportage: ‘Het plat-Gronings is bijna identiek aan het plat-Duits. Tot aan de grens met Polen kan ik de Duitsers verstaan. Maar als ik de andere kant op ga, begrijp ik de mensen in Friesland al niet meer.’
Begin april 2020 lijkt het, als gevolg van de Coronacrisis, weer éven echt op een grens (Dagblad van het Noorden, 10 april 2020): ‘De regels zijn sinds vrijdag inderdaad strenger geworden. Dit om grensoverschrijdend verkeer te ontmoedigen’, zegt een vertegenwoordiger van de Bundespolizei. ‘Er zijn extra maatregelen genomen om beter te kunnen controleren en we hebben meer mensen aan de grens.’ Niet alle auto’s worden aangehouden. ‘We zijn steekproefsgewijs aan het toetsen. Op het oog mag je dan weinig politie-activiteit zien: wij zijn waakzaam.’
De boodschap is duidelijk: wie niet naar Duitsland hoeft, kan beter wegblijven. Goedkoop tanken en/of flink wat boodschappen inslaan voor de paasdagen wordt vriendelijk doch dringend afgeraden. ‘Als je geen goede reden hebt, word je teruggestuurd.’ En wie de Duitse regels overtreedt, kan een flinke boete oplopen van zeker 200 euro. ‘Denk niet, het is mooi weer, het valt allemaal wel mee; we trekken er op uit.’
Vlak naast het punt waar de A7 de grens oversteekt, bij het meest oostelijke punt van Nederland (de grenspaal is aan de andere zijde van de snelweg) ligt de brug met de oude wegverbinding tussen Bad Nieuweschans en Bunde: vogels fluiten, fietsers komen en gaan en in de verte rijdt een politieauto.
Gebruikte informatie
* Je begrijpt Duitsers beter dan de Friezen, NRC, 10 mei 2019
* Thermen Bad Nieuweschans
* Bad Nieuweschans, Wikipedia
* Duitse politie waarschuwt grensgangers: ‘We zijn waakzaam’, DvhN, 10 april 2020