De noordelijke grensovergang van Kaldenkirchen verbindt het zuidelijk deel van Venlo met Duitsland. De grensovergang aan de zuidzijde, zuidelijk van de snelweg A61, verbindt Kaldenkirchen met Tegelen, dat in de agglomeratie van Venlo is komen te liggen.
[6 oktober 2020] Daarna kom ik langs twee grensovergangen naar Kaldenkirchen. Bij de meest noordelijke van de twee is de overgang dicht voor auto’s. Niet zo raar, want er ligt een nieuwe weg dichtbij; autoverkeer is hier dus niet echt meer nodig. Aan weerszijden van de bijna geheel dichtgemaakte grens – fietsers en voetgangers mogen er nog wel door – tref ik bijzondere rafelrandgebouwen: oude grenskantoren die nu in uitdragerijen zijn getransformeerd. Heel fotogeniek.
De andere grensovergang toont zelfs nog een slagboom, plus enkele tekstborden die het verleden levend houden.
Het gebied bij de noordelijke grensovergang heet Schwanenhaus, zowel aan de Nederlandse als de Duitse zijde. Beide zijden liggen geheel los van de bebouwde kommen van enerzijds Venlo en anderzijds Kaldenkirchen. Hierdoor vormt deze lintbebouwing een eigen gemeenschap (voor zover dat in deze moderne tijd nog gesteld kan worden). Schwanenhaus is de straatnaam aan de Duitse zijde van de oude grensovergang. Het gebied aan de Nederlandse zijde van de grens heet officieel Keulse Barrière, maar in de volksmond nog steeds Schwanenhaus. Dit is vooral omdat tot niet lang geleden een groot truckersrestaurant en -verblijf hier, met deze naam, gelegen was. In dit pand zijn, nadat ze uit de binnenstad van Venlo moesten verdwijnen, later de koffieshops Roots en Oase gevestigd geweest.
In 1823 werd bij de grensovergang bij Schwanenhaus het eerste Duitse douanekantoor geopend. In 1905 is een nieuw douanekantoor gebouwd dat dienst heeft gedaan tot de opening van de A61 in 1972.
Tot 1972 was Schwanenhaus een locatie van grote betekenis voor de internationale betrekkingen en transport. In die tijd hebben zich aan beide zijden van de grens veel internationale transportondernemingen gevestigd. Ook waren hier veel tankstations gevestigd en op de grens bevonden zich tevens enkele drukbezochte cafés en diverse hotels. Bij de opening van de A61 werd de grensovergang gesloten voor auto’s, alleen fietsers en voetgangers kunnen de grens hier nog passeren. Met het wegvallen van de grensactiviteiten zijn veel van de ondernemers uit het gebied vertrokken. Nu, een kwart eeuw later, is een echte rafelrand gevormd met aan beide zijden van de weg een uitdragerij in de douanegebouwen.
Onder de overkapping staan (oktober 2020) meubels uitgestald; het lijkt een kringloopbedrijvigheid.
Bij de grensovergang naar Tegelen, die Heidenend wordt genoemd, staan ook de oude douanegebouwen nog langs de weg. Het ziet er verloren uit; de gebouwen hebben geen levendige bestemmingen gevonden. Het verleden komt echter wel tot uitdrukking: getoonde zwart-witfoto’s getuigen van druk grensverkeer.
Tegelen en Kaldenkirchen (Kaldenkerken) behoorden al sinds de middeleeuwen tot het Hertogdom Gulik. Pas door het Congres van Wenen in 1816 werden ze van elkaar gescheiden. Al vanaf het begin bevond zich hier op de grens een hoofdkantoor voor belastingen (Hauptzollamt). In en na de Eerste Wereldoorlog leidden hoge Duitse invoerheffingen op goederen tot hoogtijdagen voor smokkelaars. Vooral koffie, zout, suiker, margarine en tabak werden dagelijks illegaal de grens overgebracht.
In de jaren ‘60 was deze grensovergang, met ruim 1.3 miljoen passanten per jaar, één van de drukste grensovergangen van Duitsland. De Duitse douane werkte hier toen met 80 ambtenaren.
In 2017 was het 200 jaar geleden dat hier een definitieve grens ontstond. De Heemkundige Kring Tegelen heeft, samen met haar evenknie in het Duitse Kaldenkirchen (de Bürgerverein) aandacht besteed aan ‘200 jaar grens’: een grensoverschrijdend treffen werd bij de grensovergang Heidenend georganiseerd. Bij deze gelegenheid zijn het informatiepaneel en de historische foto’s, zoals ze nu hier te zien zijn, onthuld.
Op YouTube is een filmpje met historische foto’s en beeldmateriaal te vinden waarin de geschiedenis van deze grens(overgang) wordt getoond.
Gebruikte informatie
* Schwanenhaus op wikipedia
* Historie grensovergang Heidenend (Tegelen-Kaldenkerken), YouTube
* Informatieborden op grensovergang Tegelen-Kaldenkerken, Omroep Venlo, 22 september 2017:
* Grensovergang Heidenend herleeft in oude foto’s, De Limburger, 22 september 2017
* ‘Drukke grens’, een verslaggever van Dagblad voor Noord-Limburg volgt één dag de douanewerkzaamheden in Tegelen, 1 maart 1986
* TeKa Grenstreffen aan de grensovergang Heidenend, Heemkundige Kring Tegelen, 24 september 2017
* Heem blijft actief
* Sporen naar Kaldenkerken