Het vliegveld is gebouwd in 1953 voor de Royal Air Force (RAF). Samen met nog drie andere vliegvelden was het één van de RAF-steunpunten die vanaf begin jaren 1950 in deze regio werden gebruikt. De vliegbasis werd in mei 1953 operationeel verklaard waarna de RAF-eenheden werden gelegerd.
[7 oktober 2020] Zo kom ik achter Schinveld uit bij een noordoostelijk punt van Zuid-Limburg. Het Duitse dorpje aan de andere kant van de grens heet Niederbusch. Vanaf hier gaat de weg, wederom òp de grens, een heel stuk rechtdoor naar het zuiden. De weg heet Neutrale Strasse. Aan de linkerhand Duits heuvelachtig landbouwland. En aan de rechterhand Nederlands bosgebied, het natuurgebied Rode Beek-Heringsbosch.
In de berm tref ik hier een ‘Denkmahl’ waarop staat dat hier vier vliegeniers omgekomen zijn. Nee… niet tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar eind jaren ‘90. En dan zie ik ineens op m’n telefoonschermpje dat pal hierachter een vliegveld ligt. Potdorie, dat is het NATO-vliegveld waar vanaf die enorme radarvliegtuigen opstijgen. In Nederland was hier enorme commotie over omdat de Amerikanen wilden dat Nederland een deel van het bos zou kappen, opdat de zware vliegtuigen beter zouden kunnen opstijgen. Tenminste: zo had ik ’t onthouden.
Een paar honderd meter krijg ik er zicht op: in de verte zie ik de grijze vliegtuigen staan. Rijen landingsbaanlampen komen tot bijna bij de weg.
In maart 1968 verliet de RAF de basis en droeg het over aan de West-Duitse Luftwaffe. Deze gebruikte het vliegveld als basis voor raketsystemen met atoomkoppen, de zogenaamde FKG2. Dit was destijds één van de nieuwe mobiele tactische raketeenheden die was uitgerust met het mobiele raketsysteem Pershing 1. De raketten waren voorzien van W50-atoomkoppen die, zwaar bewaakt, op de vliegbasis werden opgeslagen.
De functie van het vliegveld veranderde tijdens het einde van de jaren ‘70. De raketsystemen werden verplaatst naar een opslag niet ver van hier. De NATO besliste dat Geilenkirchen gebruikt zou gaan worden voor luchtverdedigingsdoeleinden, waarbij met name het AEW, het ‘Airborne Early Warning Systeem’, een enorme versterking voor luchtverdediging zou bewerkstelligen. Het betrof een enorme investering van de NATO.
De taken die werden uitgevoerd vanaf RAF Geilenkirchen bestonden oorspronkelijk uit het verlenen van luchtmobiele ‘early warning’ en luchtverkeers- en gevechtsleiding boven West-Europa ten bate van NAVO-commandostaven tijdens de Koude Oorlog. Daarna speelde het een rol tijdens de conflicten in Bosnië, Kosovo, Irak, Afghanistan en ter ondersteuning van de afsluiting van het Libische luchtruim en opererend tegen het IS-bolwerk. Het waarschuwingssysteem is bij ons vooral bekend als AWACS, het ‘airborne warning and control system’: een vliegend verkennings-, detectie-, commandovoerings- en communicatiesysteem. Middels AWACS kunnen vliegbewegingen op veel grotere afstand waargenomen worden dan middels grondradar.
De opening van de NATO-basis leidde tot onrust van de Nederlandse kant. De startbaan ligt in westelijke richting naar de gemeenten Beekdalen, Brunssum en Kerkrade gericht, waardoor inwoners van deze gemeenten overlast zouden ondervinden van startende vliegtuigen.
Begin 1990 verenigden de inwoners zich en werd de ‘Vereniging STOP AWACS’ opgericht. Deze vereniging probeerde de NAVO de basis te laten verplaatsen of minder lawaaierige motoren voor de AWACS-toestellen aan te schaffen. De NAVO zegde toe de motoren geluidsarmer te maken. Door financiële problemen gebeurde dat uiteindelijk niet.
Er werd later een convenant getekend tussen het ministerie van Defensie en de gemeenten waarin een vermindering van het aantal vluchten werd afgesproken. Vanwege de daadwerkelijke AWACS-inzet in oorlogssituaties (Joegoslavië en Irak) en uitbreiding van de hierbij horende oefenvluchten werden de normen uit dit convenant geregeld overschreden.
De voorgenomen kap van 6 hectare van de Schinveldse bossen deed de gemoederen verder oplaaien. Volgens het Ministerie van Defensie werd het zicht in de aanvliegroute ernstig belemmerd door het bos, maar de gemeente gaf geen toestemming voor het kappen van de hoge bomen. Ook werkte het de kap van de andere bomen tegen met behulp van het vaststellen van een bestemmingsplan. Uiteindelijk werd, om de gemeente en de provincie buiten spel te zetten, het NIMBY-instrument (Not In My Back Yard) ingezet door het Ministerie van VROM om de kap van het bos mogelijk te maken. Na de kap oordeelde de Raad van State in een bodemprocedure dat de 6 hectare niet gekapt had mogen worden en dat ten onrechte de NIMBY-procedure was toegepast.
Een belevingsonderzoek van het RIVM in 2008 wees uit dat meer dan 41.000 mensen in Zuid-Limburg geluidshinder ondervonden. Het aantal AWACS-vluchten vanuit Duitsland boven Nederland liep in de periode 2009-2012 significant terug en, zo bleek uit cijfers van het Klachtenbureau Luchtverkeer, daarmee ook het aantal klachten. In 2011 was na zware politieke druk afgesproken dat de geluidsoverlast in 2012 met 35 procent zou afnemen en volgens het Klachtenbureau werd die doelstelling ook ruimschoots gehaald.
Daarmee lijkt een einde te zijn gekomen aan de weerstand tegen de vliegbasis. Maar toch is dat niet het geval. Het nieuws van de NOS in januari 2020 meldt dat er voorlopig geen oplossing is voor de geluidshinder die militaire AWACS-vliegtuigen veroorzaken. Staatssecretaris van Defensie Visser was op bezoek in Schinveld, maar had geen geld beschikbaar om woningen te isoleren of andere maatregelen te nemen. ‘Tweehonderd miljoen heb ik niet in mijn zakken zitten’, vertelt Visser, ‘ik zou willen dat ik dagelijks tweehonderd miljoen had’.
De wethouder van de gemeente Beekdaelen reageerde teleurgesteld. ‘Het is inmiddels een rituele dans aan het worden. De staatssecretaris zegt wel over het leefbaarheidsfonds te willen praten, maar komt niet met iets concreets. Ze zegt in gesprek te willen blijven, maar het is opnieuw een herhaling van zetten.’
En over het aangetroffen ‘Denkmahl’: Op 13 januari 1999 stortte een Boeing, een tankvliegtuig dat net was opgestegen van Geilenkirchen, in een bosperceel ten noordwesten van de basis neer. Bij de crash kwamen de vier bemanningsleden om het leven. Het kostte Duitse en Nederlandse brandweerlieden uren om het wrak te blussen. In het USAF-onderzoeksrapport gaf de onderzoekscommissie een mogelijke oorzaak voor het ongeluk aan. Er zou sprake zijn geweest van een haperende aansturing van het zogenaamde stabiliseringssyteem waardoor de piloot een veel te hoge stijgingshoek heeft willen maken. Met noodlottige gevolgen.
Gebruikte informatie
* NATO Airbase Geilenkirchen, wikipedia
* Airborne Warning & Control System (AWACS), wikipedia
* Vereniging Stop Awacs, wikipedia
* Amerikaans tankvliegtuig neergestort bij Schinveld, Volkskrant, 14 januari 1999
* Nog steeds geen oplossing voor lawaaiige AWACS Limburg, NOS, 15 januari 2020
* Limburgers klagen veel meer over geluidsoverlast, 1Limburg, 18 augustus 2020