Er zijn twee uitkijktorens op de Vaalserberg. Aan Nederlandse zijde staat een paar honderd meter vóór het drielandenpunt de Wilhelminatoren. De andere toren staat aan de Belgische zijde en draagt de naam Boudewijntoren. Deze laatste is de toren die je al vanaf ver boven de berg uit ziet steken. De Boudewijntoren staat vlak naast het punt, dat – zo leerde ik dus pas later – het ‘toeristisch drielandenpunt’ is.
[7 oktober 2020] Vijfhonderd meter verder ga ik het dorp uit en daar beginnen de haarspeldbochten. Ik maal door op de allerlaagste versnelling en kom in een ritme. Bij een haarspeld stap ik even af. De gedachte: zo, nu ben ik ongeveer op de helft – gaat goed!
Ik stap weer op en draai een paar honderd meter verderop naar rechts en daar zie ik al de uitzichttoren en een restaurant en…. is het bijna vlak! Potdorie, ik ben er al!
Bovenop de berg heb ik wat rondgehangen, foto’s gemaakt en ook – voor ’t eerst – een foto van mezelf laten maken, zittend op de drielandenpunt-grenspaal. Natuurlijk heb ik ook bij ‘t hoogste punt van Nederland even ’n foto gemaakt.
Het is vrij stil hier. Veel van de uitspanningen zijn niet open (door de Corona-crisis). Ik heb ook helemaal geen zin om ergens naar binnen te gaan. Ook de uitzichttoren is gesloten. Het buitenterras ligt er verloren bij; er liggen zelfs de nodige stoelen omver.
Als je de cirkel rond het drielandenpunt ziet als een ronde taart dan neemt Duitsland daarvan de helft in beslag en Nederland en België iedereen een punt zo groot als een kwart. Het gaat bij het Drielandenpunt echter bijna hoofdzakelijk over België en Nederland. Duitsland profileert zich hier niet. Dat is ook best voorstelbaar, want Duitsland heeft wel meer drielandenpunten èn heeft zéker ook hogere heuvels/bergen.
Het Drielandenpunt was al in de 19e eeuw een belangrijke toeristische trekpleister. Al voor de Eerste Wereldoorlog stond hier altijd een vrouw uit Gemmenich. Ze had een houten kar met limonade, en verborgen onder een dekzeil ook sterker spul om te verkopen. Groot was dan ook de ergernis van de VVV van Vaals toen de grensstenen die België en Duitsland scheidden na de Eerste Wereldoorlog werden verwijderd. In 1922 werden twee van de drie grensstenen weggehaald. Navraag van de gemeente Vaals zorgde ervoor dat de stenen weer terugkwamen, maar dit gebeurde pas in 1927. Omdat ze officieel geen functie meer hadden als grenssteen, mochten ze niet meer op het eigenlijke Drielandenpunt geplaatst worden. Daarom staan de ‘drie stenen’ tegenwoordig 35 meter ten noorden van het echte Drielandenpunt, volledig op Nederlands grondgebied. Ze staan op het punt, waar ook een steen ligt, die aangeeft dat dit de hoogste plek van Nederland is; 322 meter en 40 centimeter boven NAP. Het genoemde ‘toeristisch drielandenpunt’ staat een stukje naar het zuiden, volgens mij op Belgisch grondgebied.
Van grenspaal 193 tussen Nederland en België werd een kopie gemaakt. Op 17 mei 1928 werd het nieuwe Drielandenpunt officieel geopend. Daarvoor, in 1924, was een houten hut gebouwd waarin lekkernijen en ansichtkaarten verkocht werden. Deze bleef tot 1977 bestaan.
De gemeente Vaals legde een nieuwe weg over de berg aan die met auto ´s berijdbaar was. Deze weg werd aangelegd in het kader van een werkverschaffingsproject. Hierin was een opvallende haarspeldbocht opgenomen. Vanaf 1926 tot in de jaren ‘30 lag op de Vaalserberg ook een klein vliegveld. Door het groter worden van de toestellen bleek het onmogelijk dit te handhaven.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam het toerisme naar het Drielandenpunt al snel weer op gang. Niet alleen dagjesmensen en vakantiegangers, maar ook schoolreisjes bezochten deze plek graag. Er kwamen meer winkeltjes met ansichtkaarten, souvenirs, ijs en – hoe kan het ook anders – friet.
Een eind weegs in de 21e eeuw is de Vaalserberg, met een restaurant aan de Belgische zijde en een taveerne, frietkraam en poffertjeshuis aan de Nederlandse, één en al toerisme. De website Drielandenpunt.nl adverteert met genoeg vertier om een ‘dagje Drielandenpunt’ te doen. Er zijn ook allerlei groepsactiviteiten om te ondernemen. Aan de Nederlandse zijde is bijvoorbeeld een erg mooie spelattractie te bezoeken: een labyrint. Het moet het grootste labyrint van Europa zijn.
Bij de Wilhelminatoren is natuurlijk ook een restaurant te bezoeken. Vlakbij deze toren moet je zeker ook nog even de oude Adelaarsteen opzoeken, de grenssteen dateert uit de tijd van de oude Rijksstad Aken. De steen is bijna 700 jaar oud. (Wat, als het klopt, nog wat ouder is dan de grenssteen in Overijssel, waarover aldaar wordt gesteld, dat het de oudste Nederlandse grenssteen is.)
De weg vanaf de Nederlandse zijde naar boven heet de ‘Viergrenzenweg’. Van 1830 tot 1919 lag op de Vaalserberg namelijk een vierlandenpunt. Naast Nederland, België en Duitsland, grensde hier Neutraal Moresnet. Moresnet was een neutraal gebied met een oppervlakte van amper 344 hectare dat toebehoorde aan zowel het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (vanaf 1830 aan de nieuwe staat België) als aan Pruisen (vanaf 1871 Duitsland). Het gebied, in de vorm van een driehoek, lag ten zuiden van de Vaalserberg en reikte tot aan de hoofdweg van Aken naar Luik.
Neutraal Moresnet was ontstaan na de definitieve val van Napoleon toen de Nederlanden en Pruisen het bij de herindeling van Europa niet eens werden over het bezit van een waardevolle zinkgroeve bij Kelmis (in de toenmalige gemeente Moresnet). Neutraal Moresnet stond bekend als een belastingparadijs, een smokkelvrijplaats, een gokoord en korte tijd als potentiële Esperantostaat. In de Eerste Wereldoorlog werd het bezet door Duitsland en na afloop door België. Uiteindelijk werd het door België definitief ingelijfd en sindsdien maakt het deel uit van de provincie Luik.
Aan de Belgische zijde is een wandelpad naar grensstenen van Moresnet.
Gebruikte informatie
* Drielandenpunt, website
* Drielandenpunt, Wikipedia
* Een (grens)conflict dat geen conflict mag heten, Trouw, 17 augustus 1996