De Belgisch-Limburgse Voerstreek, of de gemeente Voeren, die aan de westelijke zuidgrens van Zuid-Limburg ligt is een enclave van ongeveer 5000 hectare groot. Het is een Limburgse en dus Vlaamse gemeente, maar is aan drie zijden omgeven door de Waalse provincie Luik. In het noorden wordt het gebied begrensd door Nederlands-Limburg. Het gebied heeft een zeer rumoerig verleden.
[8 oktober 2020] …over de grens fietsend via Ulvend naar St. Martens-Voeren en verder naar ’s-Gravenvoeren. Ik had in dit heuvellandschap vast weer zulke mooie foto’s kunnen maken als gisteren, maar ja, het was nu winderig en kil en grijs en grauw. Niks aan. Heel even komen er wat druppels, maar dat stelt verder gelukkig weinig voor.
Voorbij ’s-Gravenvoeren, waar mooie oude huizen staan waarvan sommige het riviertje de Voer overkappen, kom ik bij Mesch weer over de Nederlandse grens.
De Voerstreek was in de jaren zestig, zeventig en tachtig van de vorige eeuw regelmatig in het nieuws toen de zes dorpen langs het riviertje de Voer onderwerp werden van de politiek verhitte taaldebatten in België. Talloze malen kwam het tot gevechten en rellen tussen Vlamingen en Walen en de oproerpolitie. De streek werd ondergekalkt met taalleuzen. Deze dorpen werden in 1963, bij het definitief vaststellen van de taalgrens in België, wettelijk Nederlandstalig (met faciliteiten voor Franstaligen). Vanaf dat moment was de Voerstreek een enclave, hoezeer ook historisch deel uitmakend van een groter Limburgstalig gebied dat zich vroeger verder naar het zuiden uitstrekte. Ten oosten van Voeren situeert zich een gebied waar Frans de officiële voertaal van de overheid is maar door de Vlamingen de Platdietse streek wordt genoemd; hier overleeft nog steeds een overgangsdialect tussen het Duits (Middelfrankisch: Ripuarisch) en het Nederlands (Nederfrankisch).
Bij de eerste talentelling in 1846 was de Voerstreek vrijwel volledig Nederlandstalig: in vier van de zes dorpen gaf ongeveer 95% van de bevolking aan Nederlands te spreken en alleen in Moelingen bestond een relatief grote Franstalige minderheid (40%). Remersdaal hoorde op dat moment nog bij de gemeente Homburg, waar 90% aangaf Nederlands te spreken (tegenover 8% Frans en 2% Duits). Mede doordat de kerktaal in Homburg Duits en in Remersdaal Nederlands was, werd Remersdaal in 1851 een onafhankelijke gemeente.
Bij de talentelling van 1930 had het Frans weliswaar aan terrein gewonnen, maar nog steeds was er overal een Nederlandstalige meerderheid (die uiteenliep van 73% in Moelingen tot 91% in Teuven). Zeventien jaar later, bij de omstreden talentelling van 1947 (waarvan bekend is dat de resultaten op verschillende plaatsen gemanipuleerd werden) bleek plotseling in vijf van de zes dorpen sprake te zijn van een Franstalige meerderheid.
Vooral door de groeiende invloed van het industrialiserende Luik was in de 19e eeuw in de gehele streek sprake van een tendens naar verfransing. Op de Voerstreek, toen nog in het uiterste noorden van de provincie Luik, had deze verfransing nog geen definitief stempel gedrukt. De overheid sprak Frans, maar op de scholen en in de kerk werd Nederlands gesproken. In de kerk droeg de pastoor uit dat Voeren cultureel een Vlaams gebied is.
Er is nog over gedacht om het gebied, net zoals Brussel, officieel tweetalig te laten zijn. Maar men voorzag daarbij problemen. Een commissie adviseerde dat de zes gemeenten in de Voerstreek Nederlandstalig zouden blijven, maar wel met een speciaal taalregime dat in overleg met de gemeentebesturen nog verder uitgewerkt moest worden. Zodoende verhuisde de Voerstreek naar de Vlaamse provincie Limburg. Tegelijkertijd gingen enige Franstalige dorpen van de provincie Limburg naar de provincie Luik, zoals bijvoorbeeld Ternaaien/Lanaye, ietsje ten zuiden van Maastricht aan de Maas.
De verfransing is altijd beleefd als min of meer opgedrongen door de instituties. Met de nieuwe taalwetten van 1963 kwam weer een vernederlandsing op gang; terug naar de taal van de ouders en grootouders. De trek van veel Nederlanders naar deze streek heeft bij het beslechten van de navolgende strijd een majeure invloed gehad.
Wat er na 1963 gebeurde had eveneens meer met politiek dan met taal te maken. Over het algemeen sprak iedereen een gezamenlijk dialect en daarnaast afdoende Frans of Nederlands. Economisch was de Voerstreek echter veel meer op het Franse/Waalse Luik gericht, dan op Nederland of de Vlaams-Limburgse steden Tongeren en Hasselt. Hoewel de Luiksgezinde partij ‘Retour à Liége’ de meeste stemmen kreeg, koos de federale regering toch voor overheveling van de Voerstreek naar Limburg. Vanaf de jaren ‘70 leidde dit tot conflictsituaties, waarbij José Happart een belangrijke rol speelde. Hij, militante aanvoerder van ‘Retour à Liège’ en verkozen tot burgemeester van de inmiddels bij elkaar gevoegde Voerstreek-gemeenten, beloofde dat hij Nederlands zal leren. Uiteindelijk kwam het hier niet van.
Jarenlange bezwaarprocedures volgden en uiteindelijk kwam de Belgische regering er niet uit. Dit leidde in 1987 tot het ontslag van de gehele regering.
In het navolgende decennium zeurde het conflict door en werden meerdere concessies gedaan in ruil voor het wegblijven van Happart.
Wat echter de situatie finaal doet veranderen is het toenemende aantal Nederlanders in de streek. Door nieuwe Europese wetgeving mogen ook zij meestemmen en zo valt het kwartje geleidelijk de andere kant op: een meerderheid voor Voerbelangen, de tegenpartij van Retour à Liège.
Al met al is een duidelijke achteruitgang van het Frans en tevens een duidelijke sprong voorwaarts voor het Nederlands te constateren uit zowel de Gemeenteraadsverkiezingen van de afgelopen 15 jaar als ook uit de onderwijscijfers (die nog maar zeer lage percentages van huis uit Franstaligen kent (minder dan 25%) ten opzichte van meer dan 75% Nederlandstaligen).
In de gemeente Voeren wonen iets meer dan 4000 mensen, waarvan ongeveer een kwart Nederlands is. De grotere dorpen in de gemeenten heten Moelingen, ‘s-Gravenvoeren, Sint-Pieters-Voeren en Sint-Martens-Voeren. Het riviertje de Voer stroomt door het gebied en komt uiteindelijk in de buurt van Eijsden in de Maas uit.
Gebruikte informatie
* Voerstreek, wikipedia:
* Taalstrijd in de Voerstreek, wikipedia
* Taalstrijd in de Voerstreek, wikiwand
* Tussen twee talen, minidocumentaire met Huub Stapel, op YouTube