[8 oktober 2020] Ik klim de Muizenberg op. Ik had, zo vlak langs het Albertkanaal fietsend, niet meer gerekend op een hoge heuvel. Maar ik moet toch even weer op de allerlaagste versnelling naar boven. Boven staan de grenspalen gepositioneerd alsof ze bezig zijn met stukje bij beetje land te veroveren: de grenspalen staan als pionnen op een bordspel met de tegenspelers aan beide zijden van het bord.
Het zou zo makkelijk en logisch zijn dat het Albertkanaal, dat netjes wijd om Maastricht heen een half rondje maakt, de grens zou zijn. Maar de grens loopt getand door het land, tussen de 100 en 250 meter van het kanaal verwijderd.
Ik zie in de verte de grote flats van Maastricht. Ik had stilletjes gehoopt wat meer contouren van de oude stad te zien, maar helaas is dat in het geheel niet het geval. Tot bij de grensovergang, een hoge brug over het kanaal bij Vroenhoven, zie ik her en der de grenspalen vanaf de weg. Bij Vroenhoven ga ik éven een stukje richting Maastricht. De Nederlanders verwaardigen zich hier niet eens om iets aan te duiden bij de grensovergang: er staat alleen een mooie grenspaal bij de afslag. Als ik me omdraai zie ik dat de Belgen tenminste nog een bordje hebben geplaatst met de boodschap dat je Vroenhoven binnenrijdt. Een paadje loopt een akker in, dat moet dan de grens zijn.
Terug bij het Albertkanaal ga ik eerst maar eens een stuk langs ’t kanaal fietsen, een meter of 10 lager. De grens loopt een stukje rechts van me tussen de landjes door en is nauwelijks zichtbaar.
Bij de volgende brug over het kanaal (Via Regia aan de Nederlandse kant) ga ik weer naar boven en daar zie ik een splinternieuw fietspad dat door een grensoverschrijdend natuurontwikkelingsproject gaat. Dit is prachtig: dit pad loopt bijna helemaal door tot aan Smeermaas (een stuk noordelijk van Maastricht) en loopt vlak langs de hoekjes makende grens.
Op de achterste einden van de verste nieuwbouwwijken van Maastricht na is de stad nauwelijks te zien.
In het noordwestelijk buitengebied van Maastricht wordt internationaal samengewerkt onder de projectnaam ‘Albertknoop’. Dit strategisch grensoverschrijdend project zet in op landgrensoverschrijdende gebiedsontwikkeling in het open grensgebied van de gemeenten Maastricht en Lanaken. Het is de ambitie om op langere termijn (tot 2030) tezamen met het Europark te Lanaken één groot regionaal en multimodaal ontsloten en watergebonden bedrijventerrein te realiseren. Dit moet op een duurzame en geïntegreerde wijze worden ingepast in de omgeving. De uitbouw van een natuurverbinding en groene buffer krijgen daarbij prioriteit.
Eind 2019 werd het 3,2 kilometer lange fietspad door het zogenaamde Zouwdal, tussen Lanaken en Maastricht, officieel geopend. Het nieuwe fietspad doorkruist op die korte afstand maar liefst 7 keer de landsgrens en is door Toerisme Limburg opgenomen in het recreatieve en functionele fietsroutenetwerk. Het fietspad loopt langs een belangrijke archeologische vindplaats van een Karolingisch fort uit de vroege middeleeuwen. De vindplaats kwam aan het licht bij opgravingen in opdracht van de Belgische Leembank, die de leemontginning aldaar uitvoert. Op deze plek werd een rustplek ingericht volgens het format van het project ‘Archeo Route’ dat tot doel heeft om archeologische vondsten zichtbaar te maken.
Aan het einde kom ik bij de grensovergang bij Smeermaas. Daar loopt ook het Zuid-Willemskanaal nog vlak naast de Maas. Bij Smeermaas sta ik een tijdje over de Maas uit te kijken. De Maas oversteken gaat hier niet. De eerstvolgende plek waar dat wel kan is bij de snelweg van Genk naar Geleen.
Het oude douanekantoor Caberg-Smeermaas, beneden aan de Zuid-Willemsvaart, ligt er in oktober 2020 verkommerd bij. De Vlaamse Waterweg wil het slopen. Het douanekantoor van Smeermaas werd in 1953 in gebruik genomen. Binnenschippers moesten hun goederen in- en uitklaren aan de grens waar de Belgische en Nederlandse toldiensten werkzaam waren. Maar door het steeds verminderend belang van de Zuid-Willemsvaart en het openstellen van de grenzen ging het kantoor in 1992 dicht. De bewoners van de woonboten, samen met De Vlaamse Waterweg, onderhielden tot twee jaar geleden het pand. Toen trad de verloedering in. Krakers en drugskoeriers maakten zich meester van de burelen en het ging van kwaad naar erger.
Waarschijnlijk wordt het gebouw binnenkort gesloopt.
Het laatste stuk: terug langs het Zuid-Willemskanaal naar Maastricht. Zo zie je de stad vanuit de einder in het geheel niet, en zo ben je in het centrum.
De mooie boog die de Belgische grens ruim om Maastricht heen maakt heeft ten opzichte van de Maas eenzelfde achtergrond als de Duitse grens. In 1843, bij de definitieve overeenkomsten over de afscheiding van België, werd in Maastricht het verdrag van Maastricht getekend. Nederland en België bereikten overeenstemming over de nieuwe grens. Wat betreft Maastricht werd bepaald dat de grens op de linker Maasoever op 1.200 vadem (2,3 km) van de stadsmuren kwam te lopen. Dit was de afstand die een kanonskogel in die tijd kon overbruggen.
Op verschillende plekken zijn nog de oude douanekantoren te vinden. Zoals op de Brusselseweg 804 bij Smeermaas, aan de Tongerenseweg in de Maastrichtse wijk Wolder, op de Cannerweg 801 vlakbij Neercanne en de Lage Kanaaldijk 124 vlakbij Klein Ternaaien.
Gebruikte informatie
* Grensoverschrijdend fietspad tussen Lanaken en Maastricht geopend, Albertknoop, 20 november 2019 (+ deze link)
* Sloop dreigt voor oud douanekantoor in Smeermaas