Borgharen (1700 inwoners) en Itteren (900 inwoners), noordelijk van Maastricht en aan de oostzijde van de Maas (die hier een flinke meander naar het westen maakt), zijn nu de enige ‘losse dorpen’ die als een ‘wijk van Maastricht’ te boek staan. De dorpen liggen op een soort eiland, met westelijk de Grensmaas en oostelijk het Julianakanaal dat pal ten noorden van Maastricht begint.
[3 november 2020] Al gauw ben ik de stad uit en ietsje voorbij de splitsing van de Maas en het Julianakanaal ga ik óver het Julianakanaal naar gebied tussen beide vaarwegen waar de dorpen Borgharen en Itteren liggen. Ik ken deze dorpen vooral nog van de overstromingen eind jaren ‘90: het is toen heel penibel geweest in deze regio. Ik zie nu een groot aantal dijkjes rondom de dorpen. De dijken bevatten dijkgaten waarin metalen sleuven ten behoeve van afsluiting in noodsituaties zitten; net zoals je die ook ziet in de dijkgaten in de Dollardpolders in Groningen, al zijn ze daar een stuk hoger (maar ja, die hebben met de zee te maken).
Bij Borgharen rijd ik langs de Maas, waar kranen aan de oever aan het werk zijn met grondverzetactiviteiten. In het dorp zie ik een geweldig kasteel staan, waar ik naartoe fiets. De hele kasteelgracht staat leeg; mensen zijn aan het werk om de kades te herstellen.
Bij Itteren loopt een lage stenen muur aan de Maaskant langs het dorp; die zou ook weleens gebouwd kunnen zijn om het Maaswater buiten te houden. Hier wonen mensen prachtig aan de Maas, een heel verstild plekje, op een steenworp van Maastricht.
De gemeente Maastricht kent 44 verschillende wijken. Veel daarvan waren tot een eeuw geleden zelfstandige dorpen. Maastricht had als vestingstad weinig uitbreidingsmogelijkheden en was dus relatief klein. Pas met de vele annexaties kon Maastricht verder groeien. Oorspronkelijk werd zelfs het Maastrichter NS-station gebouwd op grond van de gemeente Meerssen. Nu loop je in een kwartiertje van het station naar de binnenstad aan de westelijke kant van de Maas.
In Borgharen fiets je langs het prominente Kasteel Borgharen. Bij het kasteel een prachtige kasteelhoeve. Het geheel is met poorten, bruggen en kademuren aardig overweldigend. Het dorp is naar het kasteel genoemd: ‘burcht van Haren’ (de familienaam van de oorspronkelijke bouwers). De geschiedenis gaat terug tot rond het jaar 1200. De basis van het hoofdgebouw is een 12e-eeuwse vierkante woontoren met een in de 13e eeuw toegevoegde schildmuur. Het huidige kasteel is een geheel omgracht complex met als middenvleugel een 17e-eeuws halfrond hoofdgebouw in barokke stijl geflankeerd door twee vierkante torens. Op elk van deze torens sluit een lange zijgevel aan, gebruikt als dienstvleugel.
Dat flink gewerkt wordt bij het kasteel, dat zie ik als fietser in november 2020, maar daarover lees ik ook op internet. Het echtpaar Veenhuizen kocht in 1975 het kasteel, verkocht veel van de waardevolle inboedel en liet grote delen leegstaan. De boel raakte in verval. De kasteelhoeve, direct naast het kasteel, kwam in 2003 in eigendom van de Borgharenaar Ronny Bessens. Hij kreeg zelfs een prijs voor de restauratie ervan. In 2014 kocht hij ook het kasteel en sindsdien wordt gewerkt aan herstel. Ook voor dit herstel, dat nog lang niet afgerond is, heeft hij al een prijs gekregen.
In 1993 en 1995 vonden, als gevolg van aanhoudende regenval, hier overstromingen plaats.
Op 20 december 1993 trad de Maas voor het eerst buiten haar oever en op 22 december gebeurde dit op meerdere plaatsen in de provincie Limburg. Naast hier bij Borgharen en Itteren betrof het ook de omgeving van Roermond en Venlo. Van de hele provincie Limburg stond maar liefst 8% onder water. Ongeveer 12.000 mensen werden geëvacueerd. De totale schade bedroeg 254 miljoen gulden. Nooit eerder was zo’n hoge afvoer gemeten: 3.120 kubieke meter per seconde. In Borgharen bereikte de Maas een recordhoogte van bijna 46 meter boven NAP.
Ruim een jaar later, in januari 1995, werden de gebieden langs de Maas opnieuw getroffen door grootschalige overstromingen. Itteren en Borgharen waren toen nog min of meer onbedijkt en liepen totaal onder. De dorpen werden op 26 januari geëvacueerd. Pas 5 februari konden, toen het water voldoende was gezakt, de bewoners weer naar huis.
Waar de Deltawerken het antwoord waren op de stormvloedramp van 1953, is het Grensmaasproject het antwoord op de rivieroverstromingen van 1993 en 1995 (zie het aparte stuk over de Grensmaas).
In 2010 werd tijdens graafwerkzaamheden in het kader van het Grensmaasproject tussen de Spekstraat en de Pasestraat in Borgharen een uniek massagraf met resten van 65 paarden ontdekt. Niet eerder vond men in West-Europa zoveel paardenskeletten in een paardengraf. Men heeft nog steeds geen zekerheid over de oorsprong en ouderdom van dit massagraf, maar het meest waarschijnlijk is dat de paarden sneuvelden of gewond raakten tijdens de belegering van Maastricht in 1632 of 1673 (door Lodewijk XIV).
Gebruikte informatie
* Overstroming van de Maas, Wikipedia
* Evacuatie van het Rivierenland, Wikipedia
* Itteren, Wikipedia
* Borgharen, Wikipedia
* Kasteel Borgharen