Het project Grensmaas is het grootste rivierproject in uitvoering in Nederland. De werkzaamheden strekken zich uit over een traject van 43 kilometer tussen Maastricht en Echt-Susteren. De uitvoering is in handen van Consortium Grensmaas.
[3 november 2020] De Maas meandert flink en stroomt soms maar een paar honderd meter van het Julianakanaal. Op de dijk heb je prachtig zicht op de machtige rivier. Dat ‘machtige’ zit vooral in je gedachten, met geschiedenis, met verhalen, met alles wat de rivier betekent, onder meer natuurlijk…. de grens! Niet voor niks wordt het hier dan ook de Grensmaas genoemd.
Voorbij Maasband kom ik voor ’t eerst bij een flinke zandafgraving, waar grote gele kranen aan het werk zijn. Hier denk je: oei, wat een kaalslag in het mooie landschap. Maar ja, er zijn hier ook veel zandputten die nu weer prachtig in de natuur geïntegreerd zijn. In feite is dat het geval in het hele Maasplassengebied. Direct naast de grote zand- en grintbulten (grint en grind mogen overigens allebei) mooie kleinschalige natuur, dijkjes met wilgen, koeien, en paarden.
In november 2017 heeft het Consortium, geheel volgens afspraak, de belangrijkste maatschappelijke doelstelling behaald. Tienduizenden gezinnen langs de Maas lopen nu veel minder risico op een overstroming. Bij identieke waterafvoeren als tijdens de overstromingen van 1993 en 1995 komen dorpen en steden in Zuid-Limburg nu niet meer blank te staan. Het Consortium heeft daartoe het stroombed van de Maas met zo’n 300 hectare verbreed, de oevers verlaagd en dijken op een traject van twaalf kilometer versterkt en verhoogd.
Met het project Grensmaas krijgt Zuid-Limburg een nieuw natuurgebied van zo’n duizend hectare langs de rivier, dat samen met de natuurgebieden aan de Vlaamse Maasoever het Rivierpark Maasvallei een geheel vormt. Het project Grensmaas kost 700 miljoen euro. Maar de hoogwaterbescherming en de nieuwe natuur worden geheel betaald met de winning en verkoop van 54 miljoen ton grind en kosten de belastingbetaler niets.
De uitvoering is in 2008 officieel van start gegaan in Itteren. Inmiddels zijn de locaties Borgharen, Itteren, Visserweert/Illikhoven en Geulle aan de Maas klaar. In Bosscherveld en Nattenhoven zijn de graafwerkzaamheden flink gevorderd. Op de homepage van de website van het Consortium Grensmaas staat dat de uitvoering tot eind 2027 duurt.
Het is niet de eerste keer dat grootschalige werken aan de Maas worden uitgevoerd. Dit gebeurt al eeuwenlang. De Maas veranderde nog wel eens van plaats, veelal na grote stormen, zoals de storm in 1643 die heel Obbicht verwoestte (zie het verhaal over Obbicht).
In de tweede helft van de 19e eeuw is gestart met het kanaliseren van de Maas, een project dat pas tijdens de Tweede Wereldoorlog min of meer gereed kwam. Hierbij werd de rivier uitgediept, werden enkele Maaseilanden afgegraven en werd een groot aantal bochten van de voordien sterk meanderende rivier afgesneden. De Maas werd hierdoor beter geschikt voor de scheepvaart. Het project voorzag tevens in een snellere waterafvoer, waardoor de kans op overstromingen verminderde.
De Maas is de grens tussen Nederland en België, samenwerking was dus vereist bij het kanaliseren van de Maas. De samenwerking verliep stroef en daarom besloot Nederland tevens tot de aanleg van het Julianakanaal. Zo kon scheepvaartverbetering naar het noorden gemakkelijker worden gerealiseerd.
Het kanaal is vernoemd naar Prinses Juliana. Op 16-jarige leeftijd kwam ze op 22 oktober 1925 naar Limmel om symbolisch de eerste schop in de grond te steken. In 1929 werd ter hoogte van Elsloo ten behoeve van de aanleg van het kanaal de Scharberg doorgraven.
De projecten rondom de Grensmaas hebben bijzondere win-win-situaties opgeleverd. Met de verkoop van het afgegraven grind en zand kon aardig wat worden gefinancierd. Daarnaast biedt het enorme watergebied, met alle Maasplassen, steeds meer ruimte voor recreatie. In eerste instantie stuit je als fietser vanaf het zuiden op de zandputten en de uitvoeringspraktijk van de waterwerken. Later fiets je langs en rond de Maasplassen, waar nieuwe natuur en recreatievoorzieningen zijn gerealiseerd.
Het Rivierpark Maasvallei is een grensoverschrijdend landschapspark met als kern de Maas en haar winterbed. Het is het resultaat van een grensoverschrijdende samenwerking tussen twee landen, twee provincies, elf gemeentes, twee waterbeheerders, vier natuurbeheerders, drie toeristische organisaties en tal van andere betrokken partijen.
In de winter, bij zware regenval in de Ardennen, krijgt de rivier de ruimte om uit haar bedding te treden. Hierdoor is een uitgebreid netwerk van rivierarmen, oeverwallen, stroomgeulen, grindplassen, struingebieden en uiterwaarden ontstaan. Meer dan 600 hectare van dit landschap is inmiddels ingericht als natuurgebied. Het Rivierpark Maasvallei ambieert om de komende jaren verder uit te groeien tot een grensoverschrijdend ecosysteem van 2.500 hectare.
Gebruikte informatie
* Website Project Grensmaas
* De Grensmaas op Wikipedia
* Verbetering van de Maas, Wikipedia
* Julianakanaal, Wikipedia
* De Maasplassen, Wikipedia
* Rivierpark Maasvallei
* ’Een kolkende rivier van 1,5 meter hoog raasde door de straten’, Rijkswaterstaat