[3 november 2020] Het is niet mooi bij Kessenich. Voorbij Kessenich een desolate grensovergang naar Ittervoort, waar de oude douanegebouwen zijn verbouwd tot bedrijfsgebouwen. Daarna door het onooglijke voorzieningengebied richting Neeritter.
En daar wordt ’t weer mooi. Het dorpje Neeritter ligt direct tegen de grens, die hier gevormd wordt door de Itterbeek; de ligusterhaag bij de kerk, waarachter weiland, ís de grens met België.
Aan de Belgische kant staat het kasteel Borgitter, met daarnaast een mooie watermolen uit de 17e eeuw.
Op internet heb ik een verhaal gevonden van Leon Moonen, ‘reisverleider’, dat zo helder leest dat het zich niet leent voor inkorting of uitbreiding:
‘‘Ondank is des werelds loon’, maar ook ‘Het hemd is nader dan de rok’ zijn twee spreekwoorden die spontaan opborrelen bij de naam baron Jan Alexander Hubert Michiels van Kessenich; kasteelheer van slot Borgitter, pal over de grens bij Neeritter. Zou hij in onze tijd hebben geleefd, dan was hij ongetwijfeld de auteur van het boek: ‘Belasting ontvluchten doe je zo’ geworden. Met natuurlijk het succesvervolg, getiteld ‘Belastingontwijking voor dummies’.
In zijn leven vond namelijk de Belgische opstand van 1830 plaats en kwam er een scheiding tussen Nederland en België tot stand. Kasteel Borgitter en het bijbehorende landgoed waren door de autoriteiten in eerste instantie aan het Nederlandse Neeritter toegewezen.
Bepalend voor deze deling was de loop van de Itterbeek, die dan een natuurlijke grens tussen beide landen zou vormen. Maar bij de scheiding werd ook rekening gehouden met de wensen van de grondeigenaren. Onze baron verkoos het om bij België te horen, omdat daar ook al in die tijd het belastingklimaat gunstiger was. Op zijn aandringen werd de grens vlak voor het kasteel afgebogen en om zijn landgoederen heen weer naar de beek toegeleid, waarmee Kasteel Borgitter uiteindelijk op Belgisch grondgebied kwam te liggen.
Deze daad was redelijk ondankbaar jegens de Nederlandse staat. Nota bene een generatie eerder was zijn vader Hendrik-Jozef door koning Willem I met de titel baron in de adelstand verheven. Daarvoor was de kersverse baron zo dankbaar geweest dat hij als wapenspreuk had gekozen: ‘Alles door en voor den koning’. Trouw en aanhankelijkheid aan de koning is mooi moet zijn opvolger hebben gedacht, maar het mag geen geld kosten. Kijk en zo kennen we de mensheid weer.
De baron zou de rijke Nederbelgen in Kinrooi, Neerpelt en Lommel waarschijnlijk stumperds hebben gevonden. Wie vlucht er nou voor de fiscus? Hij had een wel heel originele belastingtruc: beweeg zelf niet, maar verleg de grens.
Deze grensverschuiving heeft verderop in de geschiedenis nog een onbedoeld minuscuul neveneffectje gehad. U dient dan te weten dat in 1864 in Neeritter Gerard Krekelberg is geboren. We kennen hem als tekstschrijver van het Limburgse volkslied, waarvan de meeste Limburgers de befaamde eerste zin uit volle borst kunnen meezingen: ‘Waar in het bronsgroen eikenhout, ’t nachtegaaltje zingt’.
De inspiratie voor deze regel heeft Krekelberg met grote zekerheid opgedaan langs de inmiddels verdwenen eikenbomenlaan van kasteel Borgitter, amper 500 meter van zijn nog steeds bestaande geboortehuis gelegen. Strikt genomen kwinkelt het nachtegaaltje dus in België. Maar het vogeltje fluit niet verweesd, want ook Belgisch-Limburg heeft het lied als provinciale hymne omarmd, zonder natuurlijk de vierde strofe waarin de aanhankelijkheid aan het Oranje-vorstenhuis wordt bezongen en die ook pas later is toegevoegd.’
Tot zover het verhaal van Leon Moonen.
Kasteel Borgitter is in de volksmond bekend als het ‘Witte Kasteeltje’. Het kasteel werd voor het eerst vermeld in 1546 maar het oudste gedeelte, een vierkante hoektoren, stamt al uit 1510. Het huidige rechthoekige gebouw werd waarschijnlijk pas gebouwd in de tweede helft van de 18e eeuw. Vlak naast het kasteel, bij de Itterbeek, staat een watermolen.
Ook de oude kerk van Neeritter staat pal naast de Itterbeek aan de grens. Net als, even voorbij de kerk, nòg een mooie oude watermolen.
In het voormalige grenskantoor van Kessenich – het meest noordoostelijke dorp van België – op de weg naar Ittervoort huist een woonwinkel, ’t Hoogehuys. Een paar jaar geleden is er flink verbouwd; van het douanekantoor is niet veel meer over.
Gebruikte informatie
Kasteel Borgitter, Wikipedia
Borchmolen (Kessenich), Wikipedia
Kessenich, Wikipedia
Grensland Actueel – ‘Voormalig grenskantoor in Kessenich op de schop’
Hoogehuys.be
Historie: Kasteel Borgitter in Kessenich België
Limburg, mijn vaderland: