Op 18 november 1918, een week na de wapenstilstand van de Eerste Wereldoorlog, vloog in Hamont een Duitse munitietrein op het volle emplacement in brand en ontplofte. Volgens de berichten werden 1000 Duitse soldaten in de munitietrein en de in de buurt geparkeerde Rode Kruistrein gedood of ernstig gewond. Als door een wonder vielen geen burgerslachtoffers.
[4 november 2020] Door het nogal onooglijke dorpje Budel-Schoot rijd ik ’s morgensvroeg in westelijke richting naar de grensovergang van Hamont-Achel. Bij de grensovergang staat zelfs nog een slagboom; alsof-ie zomaar nog gebruikt kan worden. In korte tijd ga ik drie keer de grens over, maar de grensovergangen hebben niet zoveel om ’t lijf. Het is knap koud; ik heb m’n handschoenen aan. Er is geen wolkje aan de lucht en er is nauwelijks wind. Als ik vanuit België Nederland in kom, staan er borden ‘Welkom in Brabant’. In België heet ’t hier nog steeds Limburg, Belgisch Limburg. Soms staat er een mooie grenspaal, soms ook niet. Eentje staat erg mooi te wezen op de rand van een, in de ochtendzon gelegen, felgroene akker.
Westelijk van Budel rijd ik, de grens volgend, eerst over onverharde boerenwegen en daarna door het bos. Het is hier een heel pittoresk gebied.
Hamont is een oud stadje en heeft heel vroeger wallen en stadspoorten gehad. Het raakte in de Franse tijd, eind 18e eeuw, z’n stadsrechten kwijt. Maar in 1985 heeft het, waarschijnlijk uit cultuur-historische overwegingen, de rechten weer terug gekregen.
Jaarlijks wordt in augustus het Belgisch Kampioenschap Fierljeppen gehouden, georganiseerd door KLJ Hamont. In 2014 vond de 25e editie plaats.
Budel is een groot dorp met zo’n 10.000 inwoners. In 1648, bij de Vrede van Münster, werd Budel een grensplaats. Aangezien de douaneambtenaren protestants moesten zijn, ontstond een bloeiende hervormde gemeente. Toen de katholieken in 1799 hun kerk weer terugkregen bouwden de protestanten een eigen kerk die in 1812 gereed kwam en nog steeds bestaat.
In plaatsen als Hamont en Budel tref je in het centrum oude zogenaamde ‘Teutenhuizen’. Een teut was een rondreizende handelaar of ambachtsman die vanuit zijn thuisbasis in Westfalen of de Kempen met zijn koopwaar op de rug door Duitsland, Nederland, Frankrijk, Luxemburg of zelfs Denemarken trok. De teuten vertrokken in de lente naar andere streken om daar rond te venten of een winkel open te houden. In de winter keerden ze terug om hun tijd thuis door te brengen. Vergelijkbare handelaars worden in Duitsland (Westfalen) Tödden genoemd. Teuten onderscheidden zich van gewone marskramers door een strakke organisatiegraad in compagnieën met kenmerken van een gilde.
Budel-Schoot is ontstaan uit twee kleine buurtschappen en heeft zijn groeistatus deels te danken aan de Zuid-Willemsvaart, maar vooral aan de IJzeren Rijn (1879). Er kwam een groot stationsgebouw met douanefaciliteiten: een emplacement. Het station ´Schoot´ werd al spoedig aangevuld met cafés, winkels en een hotel. Er volgden verharde wegen.
Noordelijk van Budel-Schoot staat een mooie molen. De ‘Janzona’ – een afkorting voor ‘Janssen en zonen’ – had diverse voorgangers: de standerdmolen in de buurtschap Oude-Molen wordt al in 1341 genoemd. De laatste molen op deze plek brandde in 1921 af. Ter vervanging werd in de Zaanstreek de oliemolen ´De Poelsnip´ gekocht die in Budel-Schoot werd opgebouwd. Deze heeft diverse eigenaars gekend, maar brandde in 1936 eveneens af waarschijnlijk omdat ze, bij wijze van afleidingsmanoeuvre, was aangestoken door smokkelaars. De achtkantige houten beltkorenmolen die hier nu staat, stamt uit 1802 en is in 1937 van Venlo naar Budel-Schoot overgebracht.
Budel-Dorplein, met ongeveer 1500 inwoners, is ontstaan toen de fabrikantenfamilie Dor omstreeks 1892 in het vennengebied tussen Budel en Weert een zinkfabriek bouwde. In de omgeving van de fabriek lieten de Dors huizen en voorzieningen voor de arbeiders bouwen. In april 2011 is de fabrieksnederzetting Dorplein en de natuurlijke omgeving aangewezen als beschermd dorpsgezicht.
Begin oktober 2020 werden bij de grens stenen tractorsluizen geïnstalleerd op de Schafterweg (Achel), de Toomstraat (Hamont) en de Beverbeekse Heide (bij het weggedeelte dat aansluit op de Bergbosweg in Budel). Bij een zijweggetje van de Ruiterstraat in Hamont – bij de Dodendraad – is een paaltje geplaatst. Met deze maatregelen wil de gemeente Hamont-Achel het autoverkeer op deze landwegen ontmoedigen en veiliger maken voor fietsers en voetgangers.
Veel automobilisten toonden zich verrast door de maatregelen. Zo belandde een automobilist op de Toomstraat in de sloot bij het draaien en keren. Ook op de Beverbeekse Heide en Bergbosweg werd een aanzienlijk aantal automobilisten overvallen door de maatregelen. Een vertegenwoordiger van de gemeente Hamont-Achel benadrukt dat het gaat om een proef. Tijdens de proefopstellingen vinden verkeerstellingen plaats om te kijken of het verkeer zich verplaatst naar andere straten. De Nederlandse buurgemeenten Valkenswaard en Cranendonck waren schriftelijk geïnformeerd over de plannen van de Vlaamse buurgemeente.
Gebruikte informatie
* Website gemeente Hamont-Achel
* Hamont-Achel, Wikipedia
* Hamont, Wikipedia
* De Ramp van Hamont, Wikipedia
* Budel-Schoot, Wikipedia
* Teut (handel), Wikipedia
* > Pagina over geschiedenis Budel-Schoot, maar pagina is inmiddels verwijderd.
* Onbegrip en verbazing over grensafsluitingen bij Hamont, Eindhovens Dagblad, 3 oktober 2020
* Vanaf vandaag veiligheidsverbeteringen aan grensovergangen, gemeente Hamont-Achel, 1 oktober 2020
* Hamont-Achel sluit enkele grensovergangen voor auto’s, website over Valkenswaard, 1 oktober 2020