Luyksgestel dankt zijn naam aan het feit dat het eertijds een enclave binnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was. Het behoorde niét tot de republiek, het was onderdeel van het prinsbisdom Luik. In Luyksgestel stond een grenskerk, de Heikerk, waar tussen 1648 en 1672 de Bergeijkse katholieken konden kerken (katholieken mochten in die periode niet in ‘de Nederlanden’ ter kerke gaan).
[4 november 2020] Bij de grensovergang Lommel aan de Luiksesteenweg ga ik weer België in. Rechtsaf de Vrijheidsstraat op en dan verder over boerenwegen. Het is niet ‘mooi’ hier, maar het is wel aangenaam. Het is een beetje rommelig en er zijn niet echt mooie gebouwen; hier wordt geleefd en gewerkt. Maar het is wel groen. Aan ’t einde nog even door een stuk nieuwbouwwijk van Lommel. De Belgen gooien alles door elkaar; weinig gevoel voor de compositie die het enkelvoudige overstijgt.
Maar daar is het bos weer en ineens een mooi kronkelend fietspaadje dat aan het einde over de grensbeek gaat. Ik ben nu bij natuurgebied De Hutten, dat vast ook onderdeel is van het groter geheel van het Grensnatuurpark De Groote Heide. Hier loopt een mooi wandelpad door bosjes en graslanden: het Wateringpad.
Vanaf dit punt kan ik drie kilometer doorsteken naar Luyksgestel. Dit is, constateer ik nu geleidelijk, een typisch Brabants dorp. Nee, daarmee bedoel ik niet dat het een mooi dorp is. Ik vind de dorpen in deze streek (provincie) niet echt mooi. Het is iets te veel utiliteitsbouw.
In Luyskgestel kijk ik om me heen en ik zie een mooie oude molen en de toren, waarbij vroeger een kerk heeft gehoord, uit 1450. Maar daaromheen werkelijk niet één gebouw dat ouder lijkt te zijn dan 50 jaar.
Onder de toren eet ik een paar broodjes en dan beginnen de torenklokken te luiden. Even later komt een enorme lijkwagen heel langzaam voorbijrijden. Achter de toren een groot modern kerkgebouw. Even later stappen allemaal mensen uit auto’s. De lijkwagen parkeert pal naast me. Misschien maar beter dat ik nu ga wieberen.
Ook na de 17e eeuw was Luyksgestel nog lang een enclave, omringd door ‘vreemd land’. In de Franse tijd hoorde het bij Roermond en in de 19e eeuw heeft het bij Turnhout gehoord.
In Luyksgestel staan twee prachtig gerestaureerde 19e –eeuwse molens. Daarnaast is de oude kerktoren in het centrum bezienswaardig. De kerk die erbij hoorde, brandde in de 19e eeuw af en ook de daarna gebouwde kerk is inmiddels afgebroken. Een stukje los van de toren staat een lelijke nieuwe kerk.
In Luyksgestel is een klein monumentje dat herinnert aan de smokkelpraktijken die tot de jaren 60 van de 20e eeuw werden bedreven. Op een sokkel staat daar een uitvergrote ‘kraaienpoot’, herinnerend aan woelige tijden. Dit voorwerp werd uit metaal vervaardigd en was ongeveer 8 centimeter groot. Het werd gebruikt door de smokkelaars die het vanuit de auto op de weg strooiden om de achtervolgende douaneauto’s te doen stoppen.
Westelijk rijd ik op het Boscheind langs veel ex-boerderijen het dorp uit. Het type boerderij dat hier gangbaar is ligt overlangs de weg, heeft aan de ene kant het woonhuis en aan de andere kant een grote houten poort (kennelijk de stal). Beide zijn naar de weg gericht, dus de straatzijde is de lange zijde. Zo liggen ze naast elkaar, dichtbij elkaar. Er kan dan moeilijk veel land bij gehoord hebben, lijkt me. Veruit de meeste van deze boerderijen zijn verbouwd en lijken niet meer als boerderij in gebruik. Een langgevelboerderij is een rechthoekig boerderijtype waarbij voorhuis, stal en schuur aan elkaar zijn gebouwd en alle deuren geplaatst zijn in de lange gevels. De langgevelboerderij behoort tot de hallenhuisgroep en komt in het algemeen voor in de Belgische en Nederlandse Kempen, het noorden van Nederlands Limburg en de Belgische streken Haspengouw en Hageland.
Langgevelboerderijen werden tot in het midden van de 20e eeuw gebouwd. Bij de opkomst van retro-bouwstijlen aan het eind van de 20e eeuw werden in Brabant plaatselijk woningen gebouwd in de stijl van de langgevelboerderijen.
Gebruikte informatie
* Luyksgestel, Wikipedia
* De Grenswachter, Wikipedia
* De Deen, Wikipedia
* Langgevelboerderij, Wikipedia
* Boerderijtype, Wikipedia: