[5 november 2020] Een lange rechte weg. Een stukje vóór de grens kom ik langs nog een klein stukje enclave. En ja, zoom je verder in, dan zie je dat er nog een stuk meer gekke losse stukjes ingesloten buurland zijn, meest gewoon landbouwland. Het stukje waar ik langskom ligt langs de grote weg naar Turnhout en is aan niets meer te herkennen dan de kleine bordjes ‘Enclave grens’ die aan de weg staan.
Uiteindelijk kom ik bij de grensovergang van deze drukke doorgangsweg. Hier staat de nodige bebouwing, waartussen ook vast nog oude douanegebouwen staan. Verder is hier niet zoveel bijzonders te zien. Niet eens een grenspaal.
Ietsje westelijk hiervan heeft het station gestaan van een oude treinlijn, die al 50 jaar verdwenen is. Dit lijntje heeft ‘Bels Lijntje’ geheten en over een deel ervan loopt nu een fietspad. Enige spanten zijn hier geplaatst om het oude, verdwenen, station te symboliseren.
Veel van de gronden van de Heer van Breda (van de Nassau-kant van het Baarle-verhaal), waren later bezit van de Nassau’s. Een stuk hiervan was in de 19e eeuw in bezit van Prins Frederik, de jongere broer van Koning Willem II. In 1844 droeg hij al zijn rechten op de gronden over aan de staat. De gronden werden verkocht en er ontstond al snel verkaveling in dit gebied.
In 1865 werd gestart met de aanleg van de spoorlijn tussen Turnhout en Tilburg. Deze ging vooral door het uitgestrekt heidegebied. De spoorlijn werd aangelegd en uitgebaat door de “Grand Central Belge”, waardoor de spoorlijn in de (Noord-Brabantse) volksmond “Bels lijntje” werd genoemd.
Kort na 1900 kocht de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen een lap grond van de eigenaar familie van den Bergh. Het betrof grond langs de spoorlijn Tilburg – Turnhout.
In 1906 werd het spoorwegemplacement bij Baarle-Grens in gebruik genomen. Dit emplacement omvatte een groot stationsgebouw (167 meter in lengte), douaneloodsen, een locomotievenloods met draaischijf, een reservoir en diverse seinwachtershuisjes. Aan beide zijden van de grens lag een rangeerterrein (24 sporen naast elkaar). Tevens werden verschillende woningen gebouwd voor trein- en douanepersoneel; dit was het begin van de woongemeenschap op de grens.
De verwachtingen van de ambitieuze plannen van de spoorwegen werden helaas geen werkelijkheid. De Eerste Wereldoorlog gooide roet in het eten en daarna was sprake van concurrentie met het busvervoer.
Het personenvervoer werd in 1934 gestaakt, en ook het goederenvervoer kwijnde langzaam weg. In 1959 was van het ambitieuze project niets meer over en werden de bouwwerken gesloopt. Wat overbleef waren de veertien dienstwoningen die voor het personeel waren gebouwd, negen huizen voor de douaniers op een perceel dat later Negenhuizen werd genoemd en zeven huizen voor het lagere spoorwegpersoneel.
In 1953 kocht de paardenhandelaar Sooi van den Eynde het stukje land ‘Negenhuizen’ van de Nederlandse Spoorwegen. Volgens de nieuwe eigenaar stonden deze huizen op Belgisch grondgebied. Hij rekende daarom huurprijzen volgens de Belgische normen. De huurprijzen in België waren hoger dan de huurprijzen in Nederland. Hij probeerde hiermee een proces uit te lokken. Dat proces is er gekomen. De zaak kwam zelfs voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Uiteindelijk kreeg Van den Eynde op 20 juni 1959 zijn gelijk en werd Negenhuizen een Belgische enclave.
Van den Eynde kreeg zijn gelijk door een fout die eerder in 1843 gemaakt werd bij het markeren van de grens tussen Nederland met België. Om de rijksgrens tussen beide landen voorlopig vast te stellen, werd van maar liefst 5732 percelen afzonderlijk bepaald of ze tot Baarle-Hertog dan wel Baarle-Nassau behoorden. Bij het overschrijven van de lijst was een fout geslopen. Het perceel werd toegewezen aan Baarle-Nassau, en werd dus aan Nederland toegekend. Het Internationaal Gerechtshof herstelde deze fout en het perceel werd vanaf dat moment Belgisch. Hiermee werd het grondgebied van België ruim 14 hectare groter. Het enclavenummer is H17.
Voor de Tilburgers is het Bels Lijntje een begrip: het is één van de bekendste fietspaden in de stad. Inmiddels is het uitgegroeid tot een mooie toeristische fietsroute van 37 kilometer lang door de Brabantse en Vlaamse Kempen. Het verbindt Tilburg en Turnhout en doet de tussenliggende dorpen Goirle-Riel, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Baarle-Hertog en Ravels aan.
Gebruikte informatie
* Baarle Grens, Wikipedia
* Negenhuizen, Wikipedia
* Beleef het Bels Lijntje
* Spoorlijn Tilburg-Turnhout
* Tilburgs mysterie: waar komt de naam Bels Lijntje vandaan?