Castelré is een Nederlandse ‘bijna-exclave’. Het is vrijwel geheel omsloten door Belgisch gebied. In het oosten is het over een breedte van maar 200 meter met de rest van Nederland verbonden. Ooit heeft het tot het Belgische Minderhout behoort, dat slechts een kilometer westelijk ervan ligt. In de Middeleeuwen is het echter bij de Baronie van Breda terechtgekomen. Nu behoort het bij Baarle-Nassau: maar liefst 11 kilometer oostelijk.
De grens volgt in deze streek over een flinke afstand de grensbeek, die ‘t Merkske heet. Deze beek, hooguit een paar meter breed, kronkelt dat het een lieve lust is. Juist bij de genoemde smalle doorsteek ga ik er een keertje overheen. Daarna rijd ik een heel stuk op de grens, op een pad dat Grensdreef heet en eigenlijk meer voor wandelaars en paarden (ruiterpad) bedoeld is. Op plekken waar echt veel paarden hebben getrappeld is ’t niet fijn fietsen. Maar verder: supermooi hier! Deze grens doet weer een beetje denken aan de mooie stukken grens die ik op de Nederlands-Duitse grens heb afgefietst.
Uiteindelijk moet ik toch een keer naar het noorden, daar waar een weg doorsteekt van de grens af, België in. Bij die plek, nog in Nederland, staat een café met de naam ‘Café in Holland’. Malle Brabanders, denk ik bij mezelf: nu wel ‘Holland’, maar als ‘we’ jullie ‘Hollanders’ noemen dan is ’t niet goed!
In dit hele schiereiland wonen nog geen 150 mensen. Het heet Castelré, maar er is niet zoiets als een echte ‘bebouwde kom’. Het is een stille boerenstreek. Bij een klein streekje met een cluster van huizen staat een houten gebouwtje: een bijzonder kapelletje.
Water en aardgas worden in Castelré al langer vanuit Nederland geleverd, terwijl elektriciteit tot 2018 door een Belgisch bedrijf werd geleverd. De jeugd gaat in België naar school en ook het kerkbezoek en de dagelijkse boodschappen gebeuren hoofdzakelijk in België. De kerk van Castelré hoort samen met het Belgische Minderhout bij de Sint Clemensparochie, die deel uitmaakt van de Belgische kerkprovincie.
Castelré is één van de weinige Nederlandse dorpen die Belgen als noorderburen hebben.
Toen in 1978 het Postcodeboek werd gemaakt is men de accent aigu op de laatste ‘e’ vergeten te plaatsen. Officieel is dat nooit hersteld. Daardoor heet het dorp nu formeel Castelre zònder accent. Plaatselijk wordt de spelling met é gebruikt.
In Castelré kwam op 21 november 1870 de eerste (verdwaalde) luchtpost van Nederland aan. De luchtballon kwam uit het door Pruisen omsingelde Parijs en had een lading van 220 kilo post. In 1970 werd een monumentje in de vorm van een luchtballon opgericht, als herinnering aan deze gebeurtenis. Tweehonderd meter noordelijk van Café in Holland, bij een kruising in de Schootsenhoek, fiets je erlangs.
Op 19 juli 1870 brak de oorlog tussen Frankrijk en Duitsland uit. Na de capitulatie van keizer Napoleon III, op 2 september, lag de weg naar Parijs voor het Duitse leger open. De volledige omsingeling van de Franse hoofdstad was kort daarna een feit en postverkeer met de buitenwereld werd onmogelijk: Parijs was gedurende vijf maanden volledig van de buitenwereld afgesloten. Luchtballonnen boden de enige contactmogelijkheid.
Om de belegering te omzeilen, stegen in totaal 67 met gas gevulde ballonnen en 400 postduiven op in Parijs. In totaal vervoerden zij een half miljoen brieven.
Bij de landing hadden de ballonvaarders vaak geen idee waar ze waren. De meeste kwamen in Frankrijk neer, sommige in bezet gebied of zelfs in Duitsland. Vijf ballonnen uit het belegerde Parijs kwamen in België neer en drie in Nederland. De eerste van deze drie landde in Castelré: ‘L’Archimède’.
Op de website van de Heemkundekring van Baarle staat het zeer lezenswaardige verhaal over de luchtballons die uit Parijs vertrokken.
Het Groeske, een kilometer verder naar het noorden, is de mooiste plek in het ‘schiereiland’ Castelré. Hier vind je een klein dorpspleintje, wat oude bebouwing en een mooi kapelletje.
Geheel in de geest van ‘In Holland’ is van het echtpaar dat Café In Holland uitbaat de één Hollands, de ander Belgische. En de klanten? ‘Voor tachtig procent Bels. De rest is hier van ‘Castel’ en van richting Baarle.’ De Nederlandse kinderen van Castelré gaan in Hoogstraten, Wortel of Minderhout (in België dus) naar school. ‘Als ze hier op de lagere school geweest zijn, gaan ze ook meestal in Antwerpen of elders in België verder studeren. Nederlanders hebben niet zo’n moeite om aan Belgen te wennen. Het is eerder omgekeerd, Belgen hebben meer moeite met Nederlanders.’ (Interview met BN De Stem uit 2012)
Gebruikte informatie
* Castelré, Wikipedia
* Parijse luchtpost
* Een café op zijn Bels: In Holland, BN De Stem, 5 juni 2012