Grazen behoort bij het grensdorpje Strijbeek en ligt in de gemeente Alphen-Chaam. Bij de 17e-eeuwse hoeve aan de Grazenseweg 3, een paar honderd meter vanaf de grens, staan nog een Vlaamse schuur, een dwarsdeelschuur en een bakhuis.
[5 november 2020] Achter het land zie je in de verte, net aan de andere kant van het ‘schiereiland’, de joekel van een kerktoren van Minderhout. Langs een onverharde boerenweg rijd ik er naartoe. Wederom een Dodendraad-opstelling hier. Dan ga ik de grensbeek over en zo zit ik direct in een luxe buitenwijk van Minderhout.
Richting het noorden fiets ik de wijk door en dan weer het boerenland op: terug naar het oosten, net noordelijk van het Castelre-schiereiland. Ik maak nog wat foto’s van enorme paddenstoelen in en langs de greppel naast de weg. Nu eerst even wat (kilo)meters maken. Aan de rechterhand het Nederlandse gebied. De mensen die hier wonen, zijn de enigen in Nederland, die Belgen noordelijk van zich hebben wonen.
Dan volgt een stuk van m’n rit dat ik kan kenschetsen als ‘niet veel over te vertellen’. Het is fijn fietsen hier, je ziet boerenstreekjes die ‘ok’ zijn maar waarover je nou niet direct een bijzondere streekroman ziet handelen. Het straalt niet zoveel historie uit; er zijn geen mooie boerderijen. Maar het is wel redelijk kleinschalig en er staan veel mooie eiken langs de wegen. Vredig land, maar niet zo interessant.
Dat geldt ook voor het dorp Ulicoten, waar ik in uitkom. Zelfs de kerk is niet mooi. Er is geen winkel in dit dorp. Het is hier heel erg stil. In een bushokje eet ik, met de kop in de zon, m’n broodjes op.
Daarna ga ik westelijk en kom ik een paar kilometer verderop bij de grens – géén grenspaal bij de grensovergang – en dan naar rechts naar het noorden. De weg, die eerst een stukje de grens volgt en dan België in gaat, heet Oosteneind. Rechtdoor naar het noorden wordt ’t onverhard, en nadat ik de grens weer over ga kom uit in het buurtschap Grazen waar een bijzondere 17e-eeuwse langgevelboerderij staat.
De hoeve behoort tot het Kempische langgeveltype en bestaat uit een woongedeelte met stal onder één rieten dak. De totale lengte van het gebouw is 20,75 meter; het woongedeelte heeft een breedte van 7,50 meter. De oost- en zuidgevel bevatten 17e-eeuwse kruiskozijnen. Boven in de zuidgevel zitten nog twee kleine vensters, terwijl daar ook een klein raam van de opkamer te zien is. In de lage achter(west)gevel staat boven het keldervenster een wit gekalkt kruis als afweerteken. Dit kruis diende om boze geesten af te weren. Die zijn immers bang voor het kruis.
De boerderij is bekend geworden door haar bewoonster, Sjoke Jansen. Sjoke is Brabants voor “Ons Joke”. Versneld uitgesproken wordt dit “Sjoke”. Sjoke Jansen werd geboren in 1900 (‘Ik ben van het jaar nul!’) en overleed op 89-jarige leeftijd. Ze was boerin op de boerderij die al eeuwenlang tot de familie behoorde. Sjoke werd bekend door het NCRV-programma Showroom. Toen men bij haar kwam filmen was ze 80, ongetrouwd, en een tv had ze nog nooit gezien.
De boerderij dateert van 1610 en was al zeker acht generaties eigendom van de familie van Sjoke. Sjoke woonde tot in de jaren ‘70 samen met haar broer op de boerderij. In 1949 hebben ze de boerderij nog een keer flink laten restaureren, en dan niet in de zin van moderniseren. Ze leefden er nog helemaal zoals in de 19e eeuw: water uit de waterput en verwarming door een open vuur onder een brede schouw waar ook de theepot boven het vuur hing en het eten werd bereid. Sjoke sliep in een bedstee op een matras van het riet van mais. Naar een groenteboer hoefde ze ook niet, want het eten uit de eigen tuin was veel beter.
In haar eigen regio was Sjoke al heel lang een markante buurtgenoot. Er zijn mooie verhalen over haar geschreven, nog steeds beschikbaar op internet. Voor een breder publiek werd haar leven ‘vereeuwigd’ door de beroemde reportage van Jan Fillekers en Henk van der Horst in Showroom.
In de reportage vertelt Sjoke over haar eenvoudige leven, waarbij het antwoord op bijna alle vragen van Fillekers ‘nee’ is. Nee, ze heeft nog nooit getelefoneerd. Nee, ze is al 16 jaar het erf niet af geweest. Nee, ze hoeft niet naar carnaval. Nee, want dat zijn allemaal gekken die dat doen. ‘Heeft u wel eens iets moois meegemaakt in uw leven?’, vraagt Fillekers. ‘Neuhh, ‘k weet zo niks, niks bijzonders. Maar ik ben tevreden en dan ben je toch gelukkig, als je tevreden bent’, waarna ze toch uitbundig kan lachen, zonder tanden in haar mond.
Natuurlijk is deze uitzending inmiddels al 40 jaar oud en is Sjoke al meer dan 30 jaar dood, toch is het een bijzonder document, waarin je een bijzonder stapje terug maakt naar de sfeer van de 19e eeuw.
De boerderij is nog helemaal dezelfde als op de oude foto’s en in de film, maar is nu waarschijnlijk wèl ‘gemoderniseerd’. Ik heb niets kunnen vinden over de huidige bewoning.
De Grazenseweg en, ietsje dichter bij de grens, de onverharde Beekweg gaan verder naar het noordwesten richting Strijbeek. Daar kom je langs de pannenkoekenboerderij Het Smokkelaartje van waaruit je wandelingen kunt maken, waaronder ook een smokkelaarsroute, de grens over naar het Belgische natuurgebied Elsakker. De Strijbeekse Beek, de grensbeek, stroomt honderd meter zuidelijker.
Bij Strijbeek is een grensovergang met een mooie grenspaal bij een voormalig douanegebouw.
Gebruikte informatie
* Halsche Beemden
* Ulicoten, Wikipedia
* Smokkelroute Elsakker/Strijbeek
* Een hoeve aan de grens
* Strijbeek, Wikipedia
* Pannenkoekenbakkerij Het Smokkelaartje
* Natuurgebied Elsakker
* Galder-Strijbeek, geschiedenis