De Koningsdijk, gelegen tussen Kieldrecht en het Spaans Kwartier (een wijk van De Klinge), werd gebouwd na de Vrede van Münster (1648). In 1664 werd de grens tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden definitief vastgesteld. De grens liep dwars door de Kieldrechtpolder.
[7 november 2020] Vanaf hier kan ik over de Koningsdijk: een kilometerslange dijk met een mooi fietspad erop. De grens loopt aan de noordkant onderaan de dijk; de dijk en het fietspad zijn dus in België. Echt superfijn, hier fietsen, met ver uitzicht naar noord en zuid.
Op verschillende borden tref ik informatie over deze ‘linie’, die teruggaat tot de oorlog met de Spanjaarden in de 16e eeuw: er waren hier toen de nodige forten, waarvan nu niet zoveel meer te zien is. Iets verder rijd ik door het buitengebied van het Belgische deel van het dorp Clinge (in België De Klinge) en daar staan bordjes: ‘u rijdt nu op de binnen-/buitengracht van het voormalige Fort Bedmar’.
De Koningsdijk is geen inpolderingsdijk maar moest verhinderen dat bij nieuwe onlusten de Staatsen (De Nederlanden), door de sluizen aan hun zijde van de grens te openen, de Kieldrechtpolder onder water zouden laten lopen.
De Koningsdijk ligt pal langs de landsgrens. Hij is beplant met populieren en wordt gedeeltelijk begraasd door koeien. Het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen heeft in 2012-2013 op de dijk een fietspad aangelegd. De ontsluiting van de Koningsdijk is opgenomen in een Europees project ‘Staats-Spaanse Linies’ waarin de regionale overheden aan beide zijden van de grens partners zijn. Dit project beoogt vooral een toeristische opwaardering en ontsluiting van de fortengordel langs de grens van de kust tot Antwerpen.
De Staats-Spaanse Linies zijn militaire verdedigingslinies in het noorden van het graafschap Vlaanderen die zijn ontstaan tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) en de Spaanse Successieoorlog (1701–1714). Tussen Staats-Vlaanderen – het huidige Zeeuws-Vlaanderen – en het Spaanse gebied onmiddellijk daarbuiten (de stad Antwerpen en het noorden van de provincies Oost- en West-Vlaanderen) ontstond een heuse frontzone. Deze linies bestonden uit versterkte steden zoals Sluis, Aardenburg, Oostburg, Axel en Hulst: de ‘Staatse’ steden. En aan de andere kant Oostende, Damme, Middelburg (niet het grote Middelburg, maar het kleine vestingstadje in het westen van Zeeuws-Vlaanderen), Gent en Antwerpen: de ‘Spaanse’ steden. Langs de toegangswegen werden forten, schansen en redoutes opgericht, in sommige gevallen onderling verbonden door dijken. Het netwerk van verdedigingslinies werd soms geënt op oude middeleeuwse bedijkingen langs oude zeegeulen of op de dijken van kanalen of brede wateren. Met inundaties (onderwaterzettingen) controleerden de strijdende partijen strategische plaatsen in de frontzone.
Rijd je verder langs de Koningsdijk, dan kom je langs de plek waar vroeger Fort Spinola heeft gestaan. Dat fort was in 1591 (het is één van de oudste forten) gebouwd door de Spanjaarden. Tijdens de aanval op Hulst in 1596 vestigt de landvoogd namens de Spanjaarden hier zijn hoofdkwartier. Hij dicteert hier de voorwaarden voor de overgave van Hulst. In 1645 wordt het fort door de Staatsen veroverd.
Tot halverwege de 20e eeuw kon je de contouren van het fort nog goed zien. Later is zand gewonnen en is de boerderij die er nu staat verder uitgebreid. De informatie op het bord vertelt: ‘De hoge vlaggenmast links van de grote schuur voor je staat op het noordbastion.’
Aan het begin van de Koningsdijk, in Kieldrecht, bevond zich Fort Verboom. Aan het einde van de dijk, waar nu De Klinge ligt, was Fort Bedmar. Zo kon langs de hele Koningsdijk de bescherming tegen invallen vanuit Hulst worden georganiseerd. Van Fort Bedmar is niet veel over; ook dat fort bestond vooral uit aarden wallen.
De grens van Zeeuws-Vlaanderen is vooral bepaald door de frontlinie tijdens de oorlogen in de 16e, 17e en 18e eeuw. De grens schoof zo’n beetje mee met de praktijk van de oorlogshandelingen. In 1664 werden, na afloop van de Tachtigjarige Oorlog, de grenzen overeengekomen. Hoezeer ook na 1664 regelmatig confrontaties plaatsvonden, de grenzen die we nu nog zien zijn vrij exact de grenzen die toen vastgesteld zijn.
Gebruikte informatie
* Koningsdijk, Wikipedia
* Staats-Spaanse Linies, Wikipedia