In de middeleeuwen lag Overslag langs een kreek die vanuit de Westerschelde diep landinwaarts liep en via kanalen met Gent verbonden was. Om overstromingen te vermijden werd ter hoogte van Overslag de kreek afgedamd. Hierdoor moesten de goederen ter hoogte van deze dam overgeslagen worden van de ene in de andere boot, vandaar de naam.
[7 november 2020] Voorbij Koewacht kan ik een heel stuk over een onverharde grensweg. Hier zijn mooie wegen, mooie natuur; een streekromannenlandschap. Dit is land dat, hoe dik de tractor ook is (waar ik even voor aan de kant ga), niet onder de indruk is van de 21e eeuw. Knotwilgen met daarachter diepe grijze voren en een einder.
Dan kom ik in het kleine grensdorpje Overslag. Da’s een hele fijne verrassing. Er staat een oude Oostenrijkse grenspaal; dit plaatsje heeft, lang voor de Belgische afscheiding, een lange geschiedenis ‘als grens’. De grensovergang verhaalt uitgebreid over deze geschiedenis. De grensovergang ziet er zelfs nog uit als een flessenhals: hier moest iedereen ‘doorheen’. Het grenskantoor heet nu ‘Frituur de Grenspost’. Overslag is het meest zuidelijke puntje van Zeeuws-Vlaanderen.
Met de voltooiing van andere kanaalverbindingen die het mogelijk maakten voor grotere schepen om rechtstreeks naar Gent te varen ging het snel bergaf met Overslag. Na de vrede van Münster in 1648 en het sluiten van de grens tussen de Noordelijke en de Spaanse Nederlanden verloor Overslag zijn handelsfunctie volledig. Een groot deel van de bebouwing van Overslag bevindt zich in België, zo ook de parochiekerk.
Overslag was, met maar 250 inwoners, tot 1970 de kleinste zelfstandige gemeente van Nederland. Daarna hoorde het bij Axel, dat later weer opging in Terneuzen. Het Belgische deel van Overslag is een stuk groter en heeft 600 inwoners. Het dorp is bekend vanwege de jaarlijkse Overslagse Feesten, die duizenden mensen trekken.
Eén van de oudste grensposten in de Zuidelijke Nederlanden is grenskantoor ‘Overslagh’ dat al in de Oostenrijkse tijd (1713-1795) bestond. Toen de Douane-Unie op 1 juli 1968 in werking trad, verloor het huidige pand zijn functie en is nu in gebruik als ‘Frituur De Grenspost’. In 1983 is op deze plek de film ‘De Zwarte Ruiter’ van Wim Verstappen opgenomen. Acteurs waren onder meer Hugo Metsers (die in het Zeeuws-Vlaamse Hulst geboren en getogen is) en Rijk de Gooyer. De film gaat over de beruchte botersmokkel in de jaren 50 van de 20e eeuw.
In 1754, tijdens de periode dat de Zuidelijke Nederlanden aan Oostenrijk toegewezen waren, speelden er grensgeschillen over enkele huizen in Overslag. In die periode zijn de Oostenrijkse grenspalen geplaatst. Op de palen staan een Oostenrijkse adelaar met twee koppen en de keizerlijke kroon aan de ene zijde (het ‘Heilige Roomse Rijk’ symboliserend) en aan de andere kant ‘Haar Hoog Mogende’, waarmee de Staten-Generaal wordt aangeduid, met de Nederlandse leeuw.
In 2011 heeft een erfgoedproject genaamd ‘Thematiseringsproject’ geleid tot een mooi monument op de grens tussen het Nederlandse en Belgische Overslag. Deze is geplaatst op de plek waar de oude Oostenrijkse grenspaal èn de 19e-eeuwse grenspaal dichtbij elkaar staan. Bovendien zijn twee interessante informatiepanelen geïnstalleerd. Er was een feestelijke opening, met fanfare en toespraken van de burgemeesters van beide gemeenten, Terneuzen en Wachtebeke.
Gebruikte informatie
* Overslag, Wikipedia
* Grensmarkeringen-website – Thematisering Overslag