Ben je besmet met het grensfascinatievirus, dan kun je sinds een paar maandjes je lol op met ‘Grensstreken’ van Milo van Bokkum. Het boek kwam enige maanden geleden uit, waarbij er aandacht was van radio en dagbladen. Van Bokkum is economie-redacteur bij NRC.
Hij legt in het uitgebreide voorwoord uit, wat grensfascinatie inhoudt. Voor mij voor 100% herkenbaar, evenzogoed verbeeldt met grote bagagedragers als cultuur, taal en geschiedenis als met het eenvoudige kleurverschil per land in een atlas.
Ik heb Milo een mailtje gestuurd, hem gewezen op mijn eigen Grensfietsen.NL-project en alvast gehint op mijn eigen boek, dat binnenkort het daglicht zal zien. Mijn voorstel was: stuur je mij jouw boek op, dat stuur ik jou het mijne op.
En zo ontving ik Grensstreken van Milo persoonlijk in de brievenbus, enige weken geleden. Vanmiddag las ik de laatste bladzijden.
Het boek is prachtig vormgegeven, vol met prachtige cartografische afbeeldingen, vaak eeuwenoude grensstreken verbeeldend. Van Bokkum heeft het boek thematisch ingedeeld: Exclaves (incl. enclaves), lineaalgrenzen, eilanden, bergen & rivieren en ‘gedeeld land’. En natuurlijk een apart hoofdstuk over Nederland. De bijzondere grenzen leveren altijd lezenswaardige anekdotiek op, zoals ik dat zelf ook vaak aantrof, speurend naar achtergronden van de anomalieën waar je zomaar op stuit. Regelmatig kwam ik dezelfde gekkigheden tegen als die ook aan de orde kwamen het ook al zo mooi vormgegeven ‘The Atlas of Unusual Borders’ (Zoran Nicolic, 2019).
Niettegenstaande de prachtige kaarten in Grensstreken, het boek van Milo van Bokkum is toch vooral verhalend, haalt de bijzondere geschiedenissen achter die ‘rare grenzen’ naar de voorgrond. Altijd zweven de verhalen tussen de realiteit en de irrealiteit van het fenomeen ‘grens’. De extreemste fascinatie is er immers als de grens je voor de gek houdt, door er ‘niet te zijn’. Of… niet beleefd te worden. Nieuwe ‘grenzen van Van Bokkum’ beleefde ik dus bij verhalen zoals over ‘gedeeld land’: als er stukken land zijn, die domweg gedeeld worden door 2 verschillende landen. Dat type ‘grens’ had ik nog niet in ’t vizier. In Luxemburg is er een rivier die Duitsland en Limburg samen delen. Vanuatu bestond tot haar zelfstandigheid uit een groot aantal eilanden, dat gedeeld werd door Frankrijk en Engeland. Kijk je dieper naar de achtergronden, dan is het meestal louter opportunisme dat de boventoon voert. Net als ook met Moresnet. De kern is dan: laten we proberen de ruzie niet uit te praten, maar verder niet meer te bespreken. Immers: de meeste problemen lossen zich op door… er niets aan te doen.
Moresnet, het stukje neutraal gebied net ten zuiden van Vaals, was precies zoiets: ‘in hemelsnaam, wat moeten we ermee?’, wist iedereen. Maar niemand deed wat. En toen kwam de Eerste Wereldoorlog. Een fraai staaltje ‘oorlogswinst’: het probleem was daarna direct opgelost.
Ik was natuurlijk zelf het meest nieuwsgierig naar de verhalen over ‘Nederland’, want het is per slot van rekening dié grens, die ik zelf strak in het vizier heb. Jawel, ik kwam veel van m’n eigen ‘verhalen’ tegen. Leuk om Milo van Bokkum nog te vertellen over bijvoorbeeld Eurostaete. Die is-ie zelf niet tegengekomen, denk ik. Maar de Nieuwstraat in Kerkrade, de Duivelsberg, Elten en Tüddern, het Dollard-grensconflict en de laatste grenscorrecties in de Maas bij Maastricht, inclusief de snorrenclub uit Antwerpen, die jaarlijks op het grensschiereiland hun eigen staatje-voor-een-weekend, Snoravia, oprichten – allemaal heerlijke verhalen, die ik ook al op eigen wijze op Grensfietsen.NL heb uitgelicht. Van Bokkum legt net weer andere klemtonen en gaat er meest wat dieper op in dan op Grensfietsen.NL het geval is.
Grensstreken heb ik nu eerst van kaft tot kaft gelezen, maar het is uiteindelijk ook een fijn bladerboek, dat ik er regelmatig even bij zal pakken.
Niko Winkel, 7 december 2021