1 – Groningen

Op pad

Op het noordelijkste puntje van de Nederlandse landsgrens moét je, voordat je op de fiets stapt, de wandeling naar de Kiekkaste nog even doen. Deze ligt aan het einde van een mooi vlonderpad door het riet. Vanuit deze Kiekkaste (kijkkast) kijk je uit over de Dollard. Dus feitelijk kijk je daar naar de échte landsgrens tussen Duitsland en Nederland, ergens achter in het riet.
Middenin de Dollard staat nog een grenspaal, de noordelijkste van Nederland. Het is een flink bouwwerk, een dukdalf, die aardig diep in de Dollardbodem is gedreven. Je kunt ‘m vanaf hier niet zien, maar je kunt er wel naartoe met een bijzondere wadlooptocht. (De Verpieterende Paal)

Nieuwe Statenzijl heeft dertig jaar geleden een bijzondere bewoner gehad: de Groninger troubadour Ede Staal. Ongeveer 500 meter westelijk aan de Reiderwolderpolder nummer 5 staat de boerderij, waar hij heeft gewoond. Natuurlijk heeft hij een mooi lied geschreven over Nieuwe Statenzijl. (Strunen achter diek)

Je fietst door de oude Dollardpolders, stukje bij beetje terugveroverd op de zee, die eerder stormenderhand de baas was. (De Dollardpolders)

Dan is het tijd voor de oude schansen. De eerste, Nieuweschans (Bad Nieuweschans), heeft ‘Bad’ voor haar naam gezet: verwijzend naar de thermale bronnenbaden. Dan langs het ‘verdwenen’ Booneschans (Booneschans) naar de bijzondere vesting-‘oase’ Oudeschans, waar je een prachtig rondje over de herstelde verdedigingswallen kunt maken. (Oudeschans)

Bij Bellingwolde en De Lethe is ’t even lastig: deze moet je eigenlijk beide willen bekijken, er lekker dwars doorheen fietsen. In Bellingwolde door de mooie oude klinkerstraat met dikke eiken en joekels van monumentale Oldambtster boerderijen. En door De Lethe met zijn historische vestingwallen en oude boerderijtjes in een feeëriek bosgebied. Maar neem je de één, dan passeer je de ander. Of je rijdt wat extra kilometers. (Bellingwolde) (De Lethe)

Daarna grens-highlights van totaal andere snit: het grenskantoortje bij Rhederbrug en de monumentale Buiskoolweg. Zie de aparte verhalen hierover.

Het fietspad met de prachtige naam Dagpauwoog, dat over een mooie grenshoutwal gaat, brengt je naar een ander gebied: de grens achter Bourtange. Je kunt hier de grensovergang bij Abeltjeshuis en een oude verdedigingswal, De Linie, opzoeken. Een omgeving met een verhaal. Deze verdedigingswal is een oostelijke uitbreiding van de vesting Bourtange.

Uitstapje: de 1000-jarige linde van Heede
Als je bij grensovergang Abeltjeshuis vier kilometer oostelijk fietst, kom je in het op zich vrij onooglijke Duitse dorp Heede. Daar is iets heel bijzonders om te zien: een lindeboom van 1000 jaar oud, met een stamomtrek van 23 meter: drie maal dikker dan de dikste Nederlandse boom! Voor de liefhebber de moeite van het omfietsen waard. (Duizendjarige linde van Heede)

Door de vestingwallen heen sta je zomaar op het pittoreske centrale plein in het unieke vestingstadje Bourtange. Het is een plek met een bijzondere historie, die in de 20e eeuw in oude luister is hersteld, zowel het dorpje in het hart van de vesting, alsook het bijzondere stelsel van de vestingwallen en -grachten.

Bisschop Bernard van Galen van Münster, bij de Groningers bekend als ‘Bommen Berend’ kwam in 1672 met z’n legers via Bourtange naar Groningen. Hij trachtte de stad Groningen en de gebieden rondom de stad te veroveren. Na een beleg van ongeveer een maand trok de bisschop zich terug.
In 1742 bereikte de vesting de grootste omvang. Opvallend aan de Vesting Bourtange is de vijfhoekvorm. De 14 lindebomen op het marktplein zijn oorspronkelijk geplaatst langs de zijden van het middelste ‘pentagon’. Doordat het Bourtangermoeras steeds meer verdroogde en de vuurkracht van geschut groter werd, nam de militaire betekenis van de vesting af.

Halverwege de 20^e eeuw was het dorp leeggelopen en was hier alleen agrarische gebied over. De gemeente Vlagtwedde liet vervolgens de vesting herbouwen in de staat van 1742. Dat was een schot in de roos: de vesting is tegenwoordig een toeristische attractie van grote betekenis. Op het Marktplein staan de eeuwenoude lindebomen op de sfeervolle zonneterrassen, er zijn zes musea, een kaarsenmakerij, diverse winkels en restaurants en een historisch hotel met bedsteden in de kamers. Eén van de fraaiste plekjes in de provincie. (Abeltjeshuis – Bourtange)

Zuidelijk van Bourtange volgt uitgestrekt akkerbouwland. Prachtig land voor wie van ver kijken houdt. Hier kom je geen lucht tekort. Echt op de grens fietsen gaat hier niet: deze loopt over een smalle houtwal, zonder pad, tussen de akkerbouwvelden door. Oostelijk van Sellingen ligt de Hasseberg, óp de grens. De hoogste ‘berg’ van Groningen: 14,2 meter boven NAP!
Bisschop Berend van Galen heeft in 1672 bovenop deze berg gestaan, toen hij op weg was naar Groningen. Toen lag hier nog moeras en maakte de Hasseberg deel uit van een zanddoorgang, een ‘tange’, door het moerasgebied. (Hasseberg)

Vlak voordat je het kanaal passeert, waar je westelijk even verderop Ter Apel binnen zou rijden, staat een stokoude verweerde grenspaal midden in het veld. De grens maakt hier een bocht. Er rest je dan nog een klein stukje naar het ‘drielandenpunt’. Hier grenst Duitsland aan Groningen én aan Drenthe. Het is het zuidelijkste puntje van de provincie Groningen. Het eindpunt van de eerste etappe. (Van de Hasseberg naar Ter Apel) Blijf je in deze buurt voor een overnachting, dan is het het mooist om naar Ter Apel te fietsen. In Ter Apel vind je het oude Ter Apeler klooster en een prachtig parkbosgebied.

>>> Update!! Toevoeging op 14 juli 2022

Op 11 juli publiceerde het Dagblad van het Noorden een artikel over het grensgehucht Laudermarke, ietsje noordelijk van Ter Apel: “Het bedevaartsoord van Groningen. Zo kom je bij de Lourdesgrot in Laudermarke | Pareltjes van het Noorden” (Dit is de link naar het artikel, dat online alleen voor abonnementshouders te lezen is.)
De wikipedia-pagina over Laudermarke.

Hoe je het bereikt? : Fiets in Ter Apel vanaf het Kruisherenklooster over de Poortweg, steek het Ruiten A-kanaal over, fiets nog even door en dan duikt, in de schoot van een eenzaam bosje, ineens de Lourdesgrot op.
Grensfietser Lily Dobma wees met op de Groninger ‘Lourdesgrot’. Voor een volgende edite van boek en website zoek ik deze plek op. Is vast ook een eigen Grensfietsen-verhaal waardig.

Routebeschrijving

De lichte A-route van de eerste etappe heeft een lengte van 66 kilometer. De B-route gaat noordelijk van Nieuweschans en zuidelijk van Bourtange door Duitsland en bevat enige geïntegreerde afslagen naar grenspunten. Deze route is 72 kilometer. Voor de B-route gebruik je het beschikbare GPX-bestand. Ook voor de A-route is het GPX-bestand beschikbaar. Je kunt deze echter ook fietsen met deze route-informatie.

Heb je te maken met een straffe zuidelijke wind, dan kan het soms wat energie kosten, deze noord-zuid-route, want lang niet overal is sprake van beschutting of omzoming met bomen of bebouwde kom. Afgezien van het natuurgebied De Lethe gaat de route volledig door en langs weide- en akkerbouwland.

Je komt door de dorpen Bad Nieuweschans, Oudeschans, Bellingwolde en Bourtange. Bij de dorpen Sellingen en Ter Apel kom je vlak in de buurt. En in Ter Apel wellicht na de finish van deze etappe.
Boodschappen kun je doen in Nieuweschans, Bellingwolde, Sellingen en Ter Apel. Eventueel ook in Rütenbrock.

De standaardroute (A)
Vanaf Nieuwe Statenzijl rijd je westelijk langs het kanaal naar knooppunt 23, 26, 73, 70, 69, 76, 51, 67, 61, 60, 54, 55, 44. Vanaf 44 blijf je zuidelijk rijden en kom je westelijk van Sellingen weer op de route naar knooppunt 35. Dan door richting 27, maar vlák voor nr. 27 ga je linksaf de grens over. Je houdt rechts aan en komt bij Hahnentange bij knooppunt 83 uit. Rijd dan naar 68 en 69 en daar kom je uit bij het eindpunt van de etappe. (Voor deze standaardroute (A) is ook een GPX-bestand beschikbaar.)

Extra onderweg

• Zoek in Bad Nieuweschans het ophaalbruggetje op bij de grens aan de Europaweg aan de oostkant van het dorp. Als je daar een stukje naar het zuiden fietst, bij de grotere brug vlak naast de snelweg, ben je bij het oostelijkste puntje van Nederland.
• Zoek in Bellingwolde het grensnatuurgebied De Lethe op en fiets hier doorheen. Bij knooppunt 69 linksaf en daarna aan de oostelijke kant van het kanaal zuidelijk. Daarna linksaf het natuurgebied in. Aan het einde ga je zuidwestelijk verder en kom je bij knooppunt 61 uit.
  NB: eigenlijk moet je beide doen: door Bellingwolde én door natuurgebied De Lethe. Dat kost natuurlijk wel wat extra tijd.
• Het douanegebouwtje bij de grensovergang Rhederbrug: richting knooppunt 61 ga je bij de t-splitsing éven naar links en direct naar rechts. Het fietspad brengt je terug naar de hoofdweg, waar je aan de andere kant van de weg het grenskantoortje ziet staan.
• Rijdend tussen knooppunt 60 en 54 óp het boerenpad op de grens buigt het fietspad naar Bourtange richting nr. 54 af. Je kunt dan rechtdoor, blijft op de grens rijden tot bij grensovergang Abeltjeshuis. Vanaf Abeltjeshuis rijd je daarna naar het centrum van Bourtange, tot bij knooppunt 55.
• Neem westelijk van Sellingen de Hassebergerweg die naar de Hasseberg voert, ongeveer 1 kilometer verder. De Hasseberg ligt óp de grens. Er is hier een groene grensovergang bij de berg, 14 meter hoog, het hoogste natuurlijke punt van de provincie Groningen.